Năm mươi năm trước, các nhà lãnh đạo y tế trên thế giới đã phát động Chương trình Tiêm chủng Mở rộng để mọi trẻ em có thể được tiêm vắc xin phòng bảy căn bệnh nguy hiểm: bạch hầu, sởi, ho gà, bại liệt, uốn ván, lao và đậu mùa.
Chương trình Tiêm chủng Mở rộng (Expanded Programme on Immunization, viết tắt là EPI) đã đạt được thành công ngoài mong đợi. Nếu cách đây 50 năm nhiều bậc phụ huynh phải lo sợ con mình có thể tử vong do bệnh tật thì giờ đây, mọi trẻ em có thể được bảo vệ khỏi 13 bệnh nếu được tiêm chủng đầy đủ. Tiêm chủng đem lại lợi ích cho cả thanh thiếu niên và người trưởng thành.
Tiêm chủng là một trong những biện pháp can thiệp y tế mang lại lợi nhuận đầu tư cao nhất. Nếu được triển khai toàn diện, Chương trình Tiêm chủng Mở rộng sẽ ngăn ngừa được khoảng 51 triệu ca tử vong và tạo ra 782 tỷ đô la Mỹ cho lợi ích xã hội và kinh tế trên toàn cầu trong giai đoạn 2021 – 2030.
Tuy nhiên, tiến độ tiêm chủng đã giảm trong vài năm qua. Vào năm 2023, 21 triệu trẻ em trên thế giới đã bỏ lỡ một hoặc nhiều loại vắc xin được khuyến nghị. Đây là một xu hướng đáng lo ngại tại khu vực Châu Á – Thái Bình Dương, nơi luôn đạt được độ bao phủ vắc xin cao trước đây. Tỉ lệ tiêm chủng đã giảm ở nhiều quốc gia tại khu vực này.
Ví dụ vào năm 2023, tỉ lệ bao phủ tiêm chủng thường xuyên ở Papua New Guinea chỉ đạt 35% - thấp hơn nhiều so với mức khuyến nghị là ít nhất 90%. Nhiều quốc gia như Việt Nam và Philippines đã xảy ra tình trạng thiếu vắc xin tiêm chủng mở rộng kéo dài. Nếu không có vắc xin thì không thể thực hiện tiêm chủng.
Sự bùng phát của các bệnh có thể phòng ngừa được bằng vắc xin như sởi, ho gà, rubella, bạch hầu và thậm chí là bại liệt một lần nữa trở thành tiêu điểm trên các phương tiện truyền thông. Những căn bệnh mà thế hệ ông bà và cha mẹ cho rằng đã trở thành dĩ vãng nay lại đang khiến con em của chúng ta bị ốm và tử vong.
Ngoài việc tiêm chủng cho trẻ nhỏ, khu vực Châu Á – Thái Bình Dương còn phải đi một chặng đường dài để tăng độ bao phủ các vắc xin dành cho thanh thiếu niên và người trưởng thành, bao gồm vắc xin phòng ngừa vi rút papilloma ở người (HPV) giúp phòng bệnh ung thư cổ tử cung. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đang hợp tác với các chương trình tiêm chủng quốc gia của khu vực để đưa vắc xin HPV vào Chương trình Tiêm chủng Mở rộng và đạt được độ bao phủ cao. Tuy nhiên, chúng ta vẫn còn nhiều việc phải làm bởi trong năm 2023, chỉ có một trong bốn trẻ em gái ở độ tuổi vị thành niên được tiêm loại vắc xin phòng bệnh ung thư này.
Tại sao một trong những khoản đầu tư tốt nhất vào sức khỏe, năng suất cũng như phát triển của cộng đồng đang bị chững lại, và chúng ta có thể làm gì về điều đó?
Chúng ta có thể bắt đầu bằng cách xem xét lại cách chính phủ, người chăm sóc và nhân viên y tế kêu gọi gia đình và cộng đồng tham gia tiêm chủng. Nếu chúng ta chỉ nói với cha mẹ rằng con cái của họ cần được tiêm vắc xin, điều này là chưa đủ. Chúng ta cần lắng nghe và thấu hiểu những trở ngại khiến việc tiêm vắc xin gặp khó khăn từ những người cần nó nhất và từ đó tìm ra các giải pháp khắc phục.
Thêm vào đó, chương trình tiêm chủng cần được lồng ghép vào các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu toàn diện, linh hoạt và đảm bảo tất cả người dân từ vùng biển đảo xa xôi tới các thành phố lớn đều có thể tiếp cận.
Những liều vắc xin đầu tiên dành cho con trẻ thường là bước khởi đầu để nhiều gia đình tham gia vào hệ thống y tế. Tuy nhiên, nhân viên y tế ở tuyến cơ sở thường được trả lương thấp và chưa có biên chế chính thức. Họ chủ yếu là nữ giới và đóng vai trò then chốt trong công tác tiêm chủng và nhiều hoạt động quan trọng khác như công tác dinh dưỡng, khám sàng lọc bệnh tật hay phát màn chống muỗi để bảo vệ các gia đình khỏi một số bệnh như bệnh sốt rét.
Một cách khác để đưa vắc xin cứu mạng sống tiếp cận được với nhiều trẻ em hơn là thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong dịch vụ tiêm chủng, bao gồm phát triển và triển khai các công nghệ vắc xin mới như vắc xin không cần bơm kim tiêm và các chiến lược đảm bảo dây truyền lạnh trong bảo quản vắc xin ở khu vực vùng sâu vùng xa.
An ninh vắc xin là nền tảng cho các chương trình tiêm chủng quốc gia. Mọi chính phủ đều có trách nhiệm đảm bảo nguồn cung ứng vắc xin không bị gián đoạn trong bất cứ thời điểm nào. Để làm được điều này, chúng ta cần có một hệ thống mua sắm, phân phối và quản lý linh hoạt và được hỗ trợ bằng cam kết chính trị và tài chính mạnh mẽ từ phía chính phủ.
Vào tháng 4, WHO và các đối tác đã phát động chiến dịch kỉ niệm 50 năm thành lập Chương trình Tiêm chủng Mở rộng toàn cầu để chúc mừng cho những thành tựu đạt được, cũng như tái khẳng định cam kết chung trong việc đảm bảo mọi trẻ em đều được tiêm chủng đầy đủ và được bảo vệ khỏi các bệnh có thể phòng ngừa được bằng vắc xin. Chiến dịch này kêu gọi các nhà lãnh đạo trên thế giới vận động, hỗ trợ cũng như chi trả cho các chương trình tiêm chủng cung cấp các vắc xin cứu sống con người.
Các mục tiêu của Kế hoạch tiêm chủng toàn cầu đến năm 2030 - được thông qua tại Đại hội đồng Y tế thế giới năm 2020 - hoàn toàn có thể đạt được. Trong vòng 50 năm tới, nếu thực hiện tốt các giải pháp hướng tới nhu cầu của gia đình và cộng đồng, chúng ta có thể đạt được nhiều mục tiêu lớn hơn nữa như loại trừ bệnh bại liệt, bệnh sởi và ung thư cổ tử cung.