“Ngành y tế không phải chỉ là khám chữa bệnh mà phải là phòng ngừa bệnh tật.”
Phòng bệnh là một trong những nội dung chính trong bài phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2 năm nay.
Tổng Bí thư cũng phát biểu: “Bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe cho nhân dân không chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế mà còn là trách nhiệm của mỗi người dân, của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.”
Chúng tôi hoàn toàn đồng ý với Tổng Bí thư, đặc biệt là trong quan điểm về phòng ngừa bệnh tật một cách toàn diện. Với Tổ chức Y tế Thế giới, chăm sóc sức khỏe cho mọi người không chỉ bao gồm khám chữa bệnh, mà còn bao gồm dinh dưỡng, tập thể dục, vệ sinh, nước sạch, không khí trong lành, v.v. - tất cả những việc chúng ta cần làm để duy trì sức khỏe tốt.
Một trong những yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân, là nguồn cung cấp, giá cả và chất lượng của thực phẩm, đồ uống và các sản phẩm khác mà chúng ta hấp thụ vào cơ thể.
Đôi khi, chúng ta mất một khoảng thời gian mới phát hiện ra rằng, một sản phẩm cụ thể đã có mặt trên thị trường là có hại và Chính phủ cần hành động để bảo vệ mọi người khỏi tác hại nó gây ra.
Ví dụ, trong nhiều thập kỷ, ngành công nghiệp thuốc lá đã nói với toàn thế giới rằng hút thuốc không có hại. Bây giờ, khi chúng ta biết rằng hút thuốc gây bệnh tật và tử vong sớm đối với ít nhất một nửa số người hút thuốc thường xuyên, chúng ta có các biện pháp quản lý và đánh thuế thuốc lá để bảo vệ sức khỏe và cứu người.
Khi chúng ta có nhiều kiến thức hơn, chúng ta sẽ hành động đúng đắn hơn.
Trường hợp của đồ uống có đường cũng tương tự.
Các bằng chứng đã cho thấy người tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường sẽ tăng nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm như tiểu đường tuýp 2, bệnh tim, đột quỵ và ung thư.
Trên toàn thế giới, các bệnh không lây nhiễm cướp đi mạng sống của 41 triệu người mỗi năm, chiếm tới ¾ tổng số tử vong. Tương tự, tại Việt Nam, bệnh không lây nhiễm cũng là nguyên nhân gây ra tới 80% số ca tử vong. Một phần đáng kể trong đó là các ca tử vong sớm – những người còn trẻ, trong độ tuổi lao động.
Đồng thời, sử dụng đồ uống có đường có liên quan đến tình trạng thừa cân và béo phì ở cả trẻ em và người lớn, đây là những yếu tố nguy cơ chính dẫn đến nhiều bệnh tật, đặc biệt là gây hại cho sức khỏe của trẻ em.
Tại Việt Nam, lượng tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng nhanh trong 15 năm qua. Năm 2023, lượng tiêu thụ đồ uống có đường đã cao gấp bốn lần so với năm 2009. Trung bình mỗi người dân Việt Nam uống gần 70 lít đồ uống có đường mỗi năm – tức là khoảng 1,3 lít mỗi tuần.
Đồng thời, tỷ lệ thừa cân và béo phì ở người trưởng thành Việt Nam tăng từ 15,6% lên 19,6% trong khoảng thời gian từ 2015 - 2021. Còn trong nhóm trẻ em và thanh thiếu niên, độ tuổi từ 5-19 tuổi, tỷ lệ thừa cân và béo phì đã tăng gấp đôi từ 8,5% vào năm 2010 lên 19% vào năm 2020. Đây là một xu hướng đáng báo động.
Mặc dù có những rủi ro rõ ràng về sức khỏe khi tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường, nhưng ngành công nghiệp giải khát vẫn thúc đẩy mọi người uống ngày càng nhiều các loại đồ uống có đường, để có thể thu được lợi nhuận ngày càng nhiều.
WHO tin rằng đã đến lúc Chính phủ đánh thuế với các sản phẩm này.
Thuế khiến những loại đồ uống này đắt hơn, và do đó gửi một "tín hiệu giá" đến người tiêu dùng để họ uống ít hơn. Biện pháp này đặc biệt hiệu quả trong việc thay đổi thói quen của trẻ em và thanh thiếu niên, những người chịu tác động nhiều hơn bởi yếu tố giá cả. Do đó, việc đánh thuế đồ uống có đường sẽ góp phần bảo vệ sức khỏe và tạo nên một thế hệ kế tiếp khỏe mạnh và cường tráng hơn.
Trên toàn thế giới, hiện có khoảng 110 quốc gia đánh thuế với đồ uống có đường. Kinh nghiệm cho thấy việc đánh thuế các sản phẩm không lành mạnh là giải pháp cùng thắng – thắng cho sức khỏe của người dân và giảm chi phí chăm sóc y tế, đồng thời giúp tăng ngân sách từ thuế cho Chính phủ.
Ở một số quốc gia, chúng ta thấy ngành công nghiệp muốn chặn bước hoặc trì hoãn thuế, tuyên bố rằng thuế sẽ gây ra tổn thất kinh tế.
Nhưng các bằng chứng quốc tế từ các quốc gia đã áp thuế cho thấy điều này không đúng. Trên thực tế, khi áp thuế với đồ uống có đường, người tiêu dùng chuyển sang tiêu thụ các loại đồ uống lành mạnh hơn. Các nhà sản xuất thông minh sẽ cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới về các sản phẩm đồ uống lành mạnh, ít đường.
Tất nhiên, thuế không phải là giải pháp hoàn hảo. Cùng với thuế, chúng ta cũng cần các biện pháp khác – bao gồm cả việc nâng cao nhận thức của công chúng.
Ví dụ, nhiều người không biết rằng một lon nước ngọt có ga thể tích 330 ml có thể chứa tới 10 thìa cà phê đường, tức là khoảng 40 gam đường.
Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, đồng hành với hoạt động nâng cao nhận thức của công chúng về chế độ ăn uống lành mạnh – kết hợp với các biện pháp khác để giảm các yếu tố nguy cơ như hút thuốc và uống rượu bia - rất phù hợp với mục tiêu quốc gia của Việt Nam: giảm gánh nặng của các bệnh không lây nhiễm.
Biện pháp can thiệp chính sách này cũng hoàn toàn thống nhất với những lời phát biểu của Tổng Bí thư về tầm quan trọng của việc phòng ngừa bệnh tật và lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn lành mạnh và nói không với rượu bia và thuốc lá.
Quốc hội sẽ xem xét việc áp thuế đối với đồ uống có đường trong khuôn khổ Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi trong những ngày tới.
Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi đề xuất áp dụng mức thuế khiêm tốn là 10% trên giá xuất xưởng. Con số này chỉ bằng một phần tư mức 40% do WHO khuyến nghị, nhưng đây là bước đi đầu tiên tích cực - gửi tín hiệu đến cả ngành công nghiệp và người tiêu dùng, đồng thời tạo cơ sở cho việc tăng thuế trong tương lai.
Nếu không có hành động ngăn chặn kịp thời, lượng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ tiếp tục tăng mạnh, và kèm theo nó là nguy cơ gây hại ngày càng gia tăng đối với sức khỏe trẻ em, thanh thiếu niên và người trưởng thành, với gia đình, xã hội và toàn bộ nền kinh tế.
Vì tất cả những lý do này, WHO kêu gọi những nhà lập pháp hãy hành động ngay bây giờ, bằng cách ủng hộ đánh thuế đáng kể đối với đồ uống có đường để bảo vệ sức khỏe của các thế hệ hiện tại và tương lai.
Như Tổng Bí thư đã nói: “Sức khỏe là vốn quý nhất của mỗi người dân và của cả xã hội, là nền tảng quan trọng nhất cho hạnh phúc của mọi người và sự phát triển của quốc gia. Vì vậy, đầu tư cho bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe của Nhân dân là đầu tư cho sự phát triển của đất nước.”
