Trong những ngày tới, các đại biểu Quốc hội sẽ bỏ phiếu cho các biện pháp bảo vệ sức khỏe của thanh thiếu niên và cộng đồng, đồng thời thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam.
Theo Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam, việc cải cách thuế thuốc lá và rượu bia, song song với áp thuế đối với các sản phẩm đồ uống có đường sẽ mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe người dân, cải thiện năng suất lao động và giảm gánh nặng bệnh tật.
“Các nhà lập pháp có cơ hội lịch sử trong những ngày tới để đạt được mục tiêu “cùng thắng” đó là giảm tiêu thụ thuốc lá, rượu bia và đồ uống có đường – qua đó giảm tác hại về sức khỏe cũng như chi phí y tế trong nhiều thập kỉ tới, đồng thời tạo thêm nguồn thu thuế để đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ. Giảm tiêu thụ các sản phẩm không lành mạnh sẽ cải thiện sức khỏe, sự tham gia lao động cũng như năng suất lao động,” Tiến sĩ Pratt cho biết.
Hiện tại, tỷ lệ hút thuốc, tiêu thụ rượu bia cũng như đồ uống có đường tăng cao, kể cả ở giới trẻ đang đe dọa tới sức khỏe cũng như tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Trong những ngày tới, Quốc hội sẽ có cơ hội bỏ phiếu thông qua những cải cách thuế đối với các sản phẩm có hại này, qua đó sẽ đóng góp vào sự thịnh vượng lâu dài của đất nước.
Thuốc lá ở Việt Nam rất rẻ. Một nửa số người hút sẽ tử vong sớm bởi các căn bệnh do thuốc lá gây ra nếu không bỏ thuốc. Với hơn 15 triệu người hút ở Việt Nam, thuốc lá đang làm gia tăng bệnh tật và tử vong sớm. Theo xu hướng hiện tại, Việt Nam sẽ không đạt được các mục tiêu quốc gia và quốc tế về giảm số lượng người hút thuốc vào năm 2030.
Chi phí kinh tế liên quan đến hút thuốc ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% tổng sản phẩm quốc nội (GDP), gây ra bởi tình trạng mất năng suất lao động và chi phí khám chữa bệnh. Sử dụng thuốc lá cũng làm gia tăng tình trạng nghèo đói khi các gia đình có thu nhập thấp dùng tiền để mua thuốc lá thay vì đầu tư vào giáo dục và các nhu cầu khác.
Việc sử dụng rượu bia là nguyên nhân gây ra hơn 30 nhóm bệnh tật và rối loạn sức khỏe, bao gồm xơ gan, ung thư các vấn đề sức khỏe tâm thần. Thêm vào đó, say rượu còn là nguyên nhân hàng đầu gây ra thương tích và tử vong do tai nạn giao thông, cũng như là yếu tố nguy cơ chính dẫn đến bạo lực gia đình. Lượng tiêu thụ rượu bia ở Việt Nam đã tăng nhanh chóng, từ mức quy đổi 6,6 lít cồn nguyên chất/người vào năm 2010 lên 9,3 lít vào năm 2019.
Đối với đồ uống có đường, có bằng chứng rõ ràng cho thấy những người thường xuyên tiêu thụ các sản phẩm này phải đối mặt với nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm như tiểu đường tuýp 2, bệnh tim, đột quỵ và ung thư cao hơn. Tại Việt Nam, các bệnh không lây nhiễm là nguyên nhân gây ra 80% số ca tử vong, trong đó có nhiều người trẻ trong độ tuổi lao động.
Tiêu thụ đồ uống có đường cũng liên quan mật thiết đến tình trạng thừa cân béo phì ở trẻ em và người lớn, đây là những yếu tố nguy cơ chính gây ra nhiều bệnh tật và đặc biệt có hại đối với sức khỏe của trẻ em.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, lượng tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng nhanh trong 15 năm qua, với mức tiêu thụ vào năm 2023 đã tăng gấp bốn lần so với năm 2009. Trong năm 2023, trung bình mỗi người dân Việt Nam đã uống gần 70 lít đồ uống có đường, tương đương với 1,3 lít mỗi tuần.
Tác hại với sức khỏe từ các sản phẩm nêu trên còn đặc biệt nghiêm trọng đối với trẻ em và thanh thiếu niên, nhóm đối tượng mà cơ thể cũng như não bộ còn đang trong giai đoạn phát triển. Các em dễ bị thu hút bởi các hình thức tiếp thị hấp dẫn và chịu nhiều tổn hại hơn đối với sức khỏe khi sử dụng các sản phẩm thuốc lá, rượu bia và đồ uống có đường, và có nguy cơ hình thành những thói quen xấu suốt đời.
Những tác hại này là lý do tại sao WHO đưa ra ba khuyến nghị quan trọng khi Quốc hội cân nhắc thông qua Dự thảo luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi. Dự luật này sẽ đem tới cho người dùng những tín hiệu giá quan trọng để cảnh báo người tiêu dùng về các sản phẩm không lành mạnh, không khuyến khích tiêu dùng.
Đối với thuốc lá, WHO hoan nghênh Bộ Tài chính và Chính phủ về dự thảo Luật, nhưng mức thuế đề xuất cần cao hơn nữa.
“WHO khuyến nghị cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt mức 15.000 đồng một bao thuốc vào năm 2030, ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại là 75% giá xuất xưởng. Những thay đổi này sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030, phù hợp với mục tiêu quốc gia, và sẽ giúp giảm 3,2 triệu người hút thuốc vào năm 2030”, Tiến sĩ Pratt cho biết.
Khuyến nghị này của WHO cũng sẽ giúp tăng thêm 29,3 nghìn tỷ đồng thuế vào năm 2030 so với năm 2020. Các khoản thu này có thể được đầu tư vào y tế, giáo dục và cơ sở hạ tầng, và cuối cùng sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Đối với rượu bia, WHO khuyến nghị Quốc hội chọn phương án áp thuế cao hơn trong hai phương án ban đầu được Chính phủ đề xuất, bởi mức thuế cao hơn sẽ làm giảm nhiều hơn mức tiêu thụ, cũng như các tác hại mà chúng gây ra đối với sức khỏe. Thêm vào đó, mức tăng thuế cao hơn đối với rượu bia cũng giúp doanh thu thuế của Chính phủ tăng cao hơn.
Đối với đồ uống có đường, Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi đề xuất áp dụng mức thuế 10% trên giá xuất xưởng. Mức này chỉ bằng một phần tư so với mức khuyến nghị 40% của WHO, nhưng được đánh giá là một bước đi tích cực. Thay đổi này sẽ gửi tín hiệu tới ngành công nghiệp cũng như người tiêu dùng và tạo cơ sở cho việc tăng mức thuế trong tương lai.
Với tất cả những lý do đã nêu, WHO kêu gọi các nhà lập pháp hãy ủng hộ cải cách thuế với mức thuế tăng cao đối với thuốc lá, rượu bia, cũng như áp dụng mức thuế đáng kể đối với đồ uống có đường để bảo vệ sức khỏe của thanh thiếu niên cũng như sự thịnh vượng của các thế hệ hiện tại và tương lai.