Tại Việt Nam, ung thư gan là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong, trong đó 90% là do bệnh viêm gan B và C. Hưởng ứng ngày Thế giới Phòng chống viêm gan, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) kêu gọi hành động ngay để xóa bỏ các rào cản, tiến tới loại trừ bệnh viêm gan vi rút và ngăn ngừa ung thư gan.
Vào một ngày tháng 6 khi đang làm ca đêm tại nhà máy, anh Hoàng Minh Huy (35 tuổi) bị đau bụng dữ dội. Mới đầu, anh không để ý nhiều đến nó.
“Ở chỗ làm thì ba ngày tôi đổi ca một lần. Chế độ ăn uống cũng không đúng giờ giấc. Thành ra khi cơ thể mệt mỏi tôi chỉ nghĩ là bình thường, cứ nghĩ là do mình làm việc vất vả, ăn uống không đầy đủ,” anh Huy kể. Hiện anh sống cùng vợ và 4 người con ở tỉnh Phú Thọ (Vĩnh Phúc cũ) phía Tây Bắc Hà Nội.
“Đầu tiên là đau bụng, xong nó cứ tức ngực nên có cảm giác khó thở. Đến lúc đấy thì tôi cũng không tự đi được nữa mà phải có người dìu. Khi đó các bác sĩ đã chẩn đoán là bệnh hiểm nghèo. Bác sĩ phát hiện ra khối u lớn ở gan khi siêu âm.”
Hiện anh Huy đang được điều trị ung thư gan tại Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương. Đây cũng là bệnh viện tiếp nhận và điều trị cho các bệnh nhân mắc các bệnh truyền nhiễm.
/countries/viet-nam/who09076.jpg?sfvrsn=1b37a0e9_7&Status=Master "WHO09076")
Đối mặt với tương lai bất định, anh Hoàng Minh Huy (35 tuổi) kêu gọi mọi người hãy đi khám và điều trị trước khi quá muộn. Ảnh: WHO
Tầm soát và chẩn đoán sớm là chìa khóa
Bệnh ung thư của anh Huy là hậu quả của việc mắc viêm gan B kéo dài từ khi còn nhỏ. Cả mẹ và bà của anh đều mắc viêm gan B; điều này khiến anh lầm tưởng đây là bệnh di truyền không thể điều trị được.
Trên thực tế, viêm gan B lây truyền chủ yếu qua tiếp xúc với máu hoặc dịch cơ thể của người bệnh, bao gồm cả việc lây truyền từ mẹ sang con trong quá trình sinh đẻ và đây cũng là con đường lây nhiễm phổ biến nhất.
Anh Huy đã biết được kết quả xét nghiệm viêm gan B dương tính cách đây 10 năm trong một lần kiểm tra sức khỏe, nhưng lại không được tư vấn là phải điều trj và theo dõi thường xuyên. Giờ đây, anh biết được việc chẩn đoán, điều trị sớm và theo dõi suốt đời bệnh viêm gan B sẽ làm giảm đáng kể nguy cơ tiến triển thành ung thư gan.
Tuy nhiên, lý tưởng nhất là mẹ và bà của anh nên được tầm soát viêm gan B từ lúc mang thai để con của họ có thể được tiêm phòng viêm gan B trong vòng 24 giờ sau sinh để ngăn ngừa mắc bệnh.
/countries/viet-nam/who09128.jpg?sfvrsn=6c35fb2c_5&Status=Master "WHO09128")
Anh Hoàng Minh Huy quyết tâm bảo vệ các con khỏi hậu quả của viêm gan B. Ảnh: WHO
Viêm gan là nguyên nhân làm tăng số ca ung thư gan tại Việt Nam
Trên toàn thế giới, khoảng 90% số ca ung thư gan là do viêm gan B và C không được điều trị. Tại Việt Nam, ung thư gan là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Việt Nam nằm trong số 10 quốc gia có tỷ lệ mắc và tử vong do ung thư gan cao nhất thế giới.
Ước tính có hơn 7 triệu người ở Việt Nam đang sống chung với viêm gan B và C – tức là cứ 15 người thì có 1 người mắc bệnh. Tình trạng này phổ biến hơn ở người lớn trên 25 tuổi. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, vẫn còn tồn tại những khoảng trống trong công tác phòng ngừa, phát hiện và điều trị sớm.
Đây là lý do tại sao chủ đề của Ngày Thế giới Phòng chống Viêm gan năm nay là ‘Phá bỏ rào cản để tiến tới loại trừ bệnh viêm gan vi rút và ngăn ngừa ung thư gan”. WHO kêu gọi các quốc gia hành động ngay để xóa bỏ các rào cản về mặt tài chính, xã hội và hệ thống, bao gồm cả sự kỳ thị, đang gây cản trở công tác loại trừ viêm gan và phòng ngừa ung thư gan.
Chi phí là một rào cản lớn
Mặc dù chi phí điều trị viêm gan B và phẫu thuật ung thư gan được bảo hiểm y tế chi trả 80%, nhưng khi bị bệnh, anh Huy không thể tiếp tục làm việc và gia đình phải vay mượn để giúp anh có chi phí điều trị và sinh hoạt.
Đối với viêm gan C, người bệnh cần chi trả 50% hoặc hơn cho chi phí điều trị. Đây có thể là một khoản tiền rất lớn đối với nhiều người và gây ra khó khăn về mặt tài chính.
Anh Nguyên, 63 tuổi là tài xế lái xe tải, đã phải vay mượn tiền để chi trả toàn bộ chi phí điều trị viêm gan C do điều trị tại bệnh viện Nhiệt đới Trung ương do bệnh nhân đến thẳng bệnh viện và không có giấy chuyển tuyến. Nhưng kể cả có giấy chuyển tuyến, anh vẫn phải tự chi trả 50%. Khoản đồng chi trả của bệnh nhân có thể lên tới 15 triệu đồng, tương đương với khoảng 570 đô la Mỹ, cao hơn một tháng rưỡi lương của một người làm công trung bình.
Người cha hai con này đã đi khám cách đây hai tháng, sau khi nhận thấy một số dấu hiệu trên da của mình. Mặc dù không có sự kỳ thị từ bạn bè hay người thân, anh vẫn muốn được giấu tên vì chưa thông báo tình hình bệnh tật với bất kỳ ai.
“Nếu có thể, hãy đi khám sức khỏe định kỳ 6 tháng hoặc 1 năm một lần. Phát hiện sớm đồng nghĩa với điều trị sớm. Trường hợp của tôi may mắn chưa tiến triển thành ung thư,” anh Nguyên gửi lời khuyên tới mọi người.
/countries/viet-nam/who09330.jpg?sfvrsn=4e4e4ee8_4&Status=Master "WHO09330")
Bác sĩ Nguyễn Quang Huy, Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương và bệnh nhân viêm gan C Nguyên, 63 tuổi, tài xế lái xe tải. Ảnh: WHO
Tại Khoa Khám bệnh của Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương, bác sĩ Nguyễn Quang Huy tiếp nhận nhiều bệnh nhân phát hiện bệnh muộn; nhiều người đã tiến triển thành xơ gan hoặc ung thư gan. Bệnh viêm gan vi rút thường không có triệu chứng và tiến triển âm thầm, vì vậy người bệnh thường không cảm thấy gì. Khi có triệu chứng, bệnh đã ở giai đoạn muộn.
“Nhiều người biết mình mắc bệnh viêm gan được 10 hay 20 năm cảm thấy họ không cần phải đi khám định kỳ. Tuy nhiên, tôi khuyến khích tất cả nhưng người từng mắc viêm gan nên tiếp tục theo dõi sức khỏe.”
Tin tốt là bệnh viêm C, nếu tuân thủ điều trị, có thể chữa khỏi trong khoảng 3 tháng.
Tăng cường khả năng tiếp cận với chẩn đoán và điều trị
Trưởng Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam, Tiến sỹ Angela Pratt, cho biết mặc dù có thể phòng ngừa và điều trị được, gánh nặng của viêm gan đối với cá nhân, gia đình và nền kinh tế vẫn tiếp tục gia tăng.
“Chi phí điều trị viêm gan C ở Việt Nam quá cao – như câu chuyện của anh Nguyên cho thấy. Viêm gan C không chỉ là vấn đề của người bệnh mà còn là của gia đình họ, cho xã hội và nền kinh tế.”
“Chúng ta có vắc xin viêm gan B, thuốc điều trị khỏi viêm gan C và nhiều biện pháp phòng ngừa có hiệu quả. Do vậy, Ngày Thế giới Phòng chống viêm gan là lời nhắc nhở chúng ta phải hành động ngay bây giờ để có thêm nhiều người được chẩn đoán và điều trị sớm, để viêm gan không còn là mối đe dọa đối với sức khỏe cộng đồng vào năm 2030. Các ưu tiên chính là đảm bảo chẩn đoán và điều trị sớm, tăng mức chi trả của bảo hiểm y tế để giảm đồng chi trả cho bệnh nhân viêm gan C còn 20% (hoặc ít hơn), và sàng lọc viêm gan B trong quá trình mang thai.”
“WHO rất vinh dự được hỗ trợ Chính phủ Việt Nam để tăng cường khả năng tiếp cận với dự phòng, chẩn đoán và điều trị cho người bệnh và bảo vệ họ khỏi căn bệnh ung thư quái ác.”
/countries/viet-nam/who09200.jpg?sfvrsn=97536591_3&Status=Master "WHO09200")
Bác sĩ Nguyễn Thị Thúy Vân, cán bộ kỹ thuật của WHO, trò chuyện cùng anh Hoàng Minh Huy tại bệnh viện. Ảnh: WHO.
Tại Việt Nam, WHO đang hợp tác với Chính phủ để tăng cường và mở rộng phạm vi chăm sóc, bao gồm sàng lọc viêm gan B trong thai kỳ và nếu cần, tiêm vắc xin cho trẻ sơ sinh, can thiệp giảm hại, xét nghiệm và điều trị, đồng thời tăng chi trả của bảo hiểm y tế để chi phí không còn là rào cản cho việc điều trị.
Những ưu tiên này đã được nhấn mạnh trong một đánh giá gần đây do WHO thực hiện, với sự hỗ trợ hào phóng của nhiều đối tác và nhà tài trợ, trong đó có Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) và các trung tâm hợp tác của WHO: Phòng thí nghiệm Tham chiếu các bệnh nhiễm trùng, Victoria, Úc; Đại học Kanazawa, Nhật Bản, và Đơn vị Viêm gan vi rút , Trung tâm Quốc gia về Phòng chống HIV/AIDS, Viêm gan vi rút , Bệnh lây truyền qua đường tình dục và Lao thuộc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh, Hoa Kỳ.
Công nghệ có thể giúp khắc phục các rào cản trong xét nghiệm và điều trị. Với sự hỗ trợ từ Quỹ toàn cầu, WHO thực hiện một chương trình thí điểm ở Việt Nam, áp dụng công nghệ mới nhằm cải thiện việc tiếp cận chẩn đoán và điều trị viêm gan C.
“Mọi người nên chú ý tới sức khỏe của mình”
Anh Huy là cha của ba bé trai (7, 13 và 15 tuổi) và một bé gái 2 tuổi. Đối mặt với một tương lai bất định, anh quyết tâm phải bảo vệ các con của mình.
“Các bác sĩ khuyên tôi nên đưa các con đi xét nghiệm. Đây cũng là điều mà tôi mong muốn để nếu có vấn đề thì các con cũng sẽ được điều trị sớm.”
Anh Huy cũng có một thông điệp gửi tới tất cả mọi người:
“Tôi rất muốn người dân Việt Nam mình nói riêng, cộng đồng thế giới nói chung là không nên chủ quan về những vấn đề tưởng là nhỏ. Sau nó để lại hậu quả rất lớn như tôi bây giờ. Mọi người nên quan tâm đến sức khỏe và đi kiểm tra sớm, và nếu có bệnh thì phải điều trị ngay.”