Sáng kiến theo dõi chất lượng không khí tại bệnh viện, hướng tới dịch vụ y tế an toàn hơn cho tất cả mọi người

Việt Nam là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất trước biến đổi khí hậu với ngành Y tế là một trong những lĩnh vực chịu tác động. Để giúp ngành Y tế ứng phó với các tác động, trong nhiều năm vừa qua, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã phối hợp với Chính phủ Việt Nam thực hiện thí điểm các mô hình cơ sở y tế chống chịu với biến đổi khí hậu và bền vững môi trường.

Trong khuôn khổ hoạt động này, với sự hỗ trợ của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và các đối tác, Bộ Y tế đã thí điểm lắp đặt các thiết bị cảm biến chất lượng không khí tại ba bệnh viện. Đây là một bước tiến quan trọng giúp theo dõi hất lượng không khí cho bệnh nhân, nhân viên y tế và cộng đồng.

Các thiết bị này cung cấp dữ liệu theo thời gian thực, giúp các bệnh viện theo dõi xu hướng chất lượng không khí, so sánh điều kiện trong nhà và ngoài trời, đồng thời nhận diện các nguy cơ tiềm ẩn đối với bệnh nhân, nhân viên cũng như khách đến bệnh viện.

Kỹ thuật viên Phan Lê Hướng kiểm tra thiết bị cảm biến không khí được lắp đặt trên mái khu xử lý chất thải của Bệnh viên Đa khoa Yên Thành. Thiết bị giúp nhân viên bệnh viện theo dõi  chất lượng không khí. Hai thiết bị cảm biến còn lại được lắp đặt tại cổng bệnh viện và khoa khám bệnh – nơi tập trung đông người. Ảnh: WHO/ Hồ Chí Cường

“Ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến tất cả mọi người. Chúng tôi nhận thấy các ca bệnh về hô hấp và tim mạch ngày càng tăng, và mặc dù có nhiều nguyên nhân khác nhau, chất lượng không khí kém chắc chắn là một trong số đó,” bác sĩ Luyện Văn Trịnh, Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Yên Thành, tỉnh Nghệ An cho biết.

“Chúng tôi luôn quan tâm đến vấn đề chất lượng không khí, nhưng trước đây không có dữ liệu cụ thể. Nhờ WHO, nay chúng tôi có ba điểm giám sát: một ở khu xử lý chất thải, một ở cổng bệnh viện và một ở khoa khám bệnh, nơi có đông người tập trung.

“Thiết bị này nhỏ gọn, chi phí hợp lý và hoạt động hiệu quả. Nó giúp chúng tôi bảo vệ nhân viên, bệnh nhân và cả cộng đồng”.

Theo dõi chất lượng không khí theo thời gian thực giúp bệnh viện kịp thời nắm bắt những thay đổi, so sánh điều kiện trong nhà và ngoài trời, đồng thời nhận diện các rủi ro tiềm ẩn với bệnh nhân, nhân viên và khách đến bệnh viện. Ảnh: WHO/ Loan Trần

Theo dõi, tiến tới cải thiện chất lượng không khí cho bệnh nhân

Các thiết bị cảm biến là một phần trong dự án hợp tác giữa WHO và Cục Phòng bệnh (trước đây là Cục Quản lý Môi trường Y tế - VIHEMA) từ năm 2021 nhằm thí điểm khung Cơ sở y tế chống chịu với biến đổi khí hậu và bền vững môi trường của WHO (Climate-resilient and Environmentally Sustainable Health Care Facilities, viết tắt là CRESHCF). Khung này bao gồm các yếu tố:nước, vệ sinh, quản lý chất thải y tế; năng lượng bền vững; cơ sở hạ tầng, công nghệ và sản phẩm; và nhân lực y tế.

Tham gia thí điểm cùng Bệnh viện Đa khoa Yên Thành còn có Bệnh viện Khu vực Cù Lao Minh (tỉnh Vĩnh Long, trước đây thuộc tỉnh Bến Tre) và Bệnh viện Đa khoa huyện Bắc Hà (tỉnh Lào Cai).

Bên cạnh tác động của biến đổi khí hậu, chính các bệnh viện cũng là nguồn phát thải khí nhà kính và gây ô nhiễm không khí.  Trong khuôn khổ cam kết giảm phát thải của Chính phủ Việt Nam, Bộ Y tế cũng đã cam kết giảm phát thải trong lĩnh vực y tế, bao gồm cấm đốt chất thải y tế lây nhiễm từ năm 2028. Việc giảm phát thải CO₂ và các chất gây ô nhiễm khí hậu khác từ cơ sở y tế cũng giúp giảm ô nhiễm không khí – mang lại lợi ích kép cho cả khí hậu và sức khỏe.

Ảnh chụp bệnh nhân tại Khoa Hồi sức tích cực của Bệnh viện Đa khoa Yên Thành. Không khí đạt chất lượng đóng vai trò quan trọng trong quá trình hồi phục của bệnh nhân. Ảnh hưởng ngắn hạn đối với sức khỏe của ô nhiễm không khí bao gồm khó thở, nhiễm trùng đường hô hấp và làm trầm trọng thêm các bệnh mãn tính như hen suyễn. Về lâu dài, việc tiếp xúc thường xuyên với không khí ô nhiễm có thể dẫn đến đột quỵ, ung thư phổi và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Ảnh: WHO/ Hồ Chí Cường

Theo bác sĩ Trịnh, cả biến đổi khí hậu và ô nhiễm không khí đều làm tăng số bệnh nhân đến khám tại Bệnh viện Yên Thành với các bệnh như đột quỵ, tim mạch, tăng huyết áp, bệnh hô hấp, tiêu chảy, bệnh lây truyền qua thực phẩm, ung thư phổi và sinh non.

Hướng tới thay thế lò đốt chất thải y tế

Cùng với việc lắp đặt cảm biến chất lượng không khí, cải thiện nước sạch, vệ sinh và năng lượng mặt trời, Bệnh viện Đa khoa Yên Thành cũng đã thay đổi cách xử lý chất thải y tế lây nhiễm nhờ chương trình thí điểm CRESHCF.

Còn nhiều bệnh viện ở Việt Nam sử dụng lò đốt để xử lý chất thải y tế lây nhiễm. Tuy nhiên, chi phí – cả về môi trường lẫn tài chính – đều rất cao.

“Quá trình đốt tiêu tốn nhiều nhiên liệu và thải ra lượng lớn khói bụi,” bác sĩ Trịnh chia sẻ.

“Phương pháp này tốn kém, kém hiệu quả và gây nguy cơ cho nhân viên cũng như cộng đồng xung quanh.”

Bệnh viện Đa khoa Yên Thành thường phải lưu giữ chất thải lây nhiễm trong nhiều ngày do công suất lò đốt hạn chế; khi thiết bị hỏng, bệnh viện phải thuê đơn vị bên ngoài xử lý – làm tăng thêm chi phí và phức tạp. Tro thải sau khi đốt vẫn còn độc hại và khó tiêu hủy.

Ông Hà Danh Cử, nhân viên kĩ thuật vận hành hệ thống xử lý chất thải lây nhiễm bằng công nghệ vi sóng; thiết bị có khả năng nghiền và xử lý chất thải lây nhiễm thành thành phẩm an toàn, không độc hại. Ảnh: WHO/ Loan Trần

Nhận thấy những thách thức này và nhằm hỗ trợ cam kết của Chính phủ, WHO và các đối tác đã phối hợp với Bộ Y tế triển khai một giải pháp sạch hơn, an toàn hơn cho Bệnh viện Đa khoa Yên Thành: hệ thống xử lý chất thải y tế lây nhiễm bằng công nghệ vi sóng – thân thiện với môi trường, tích hợp chức năng cắt và nghiền.

Kết quả đạt được vô cùng ấn tượng.

“Công nghệ này xử lý triệt để chất thải lây nhiễm hàng ngày,” bác sĩ Trịnh nói.

“Sau xử lý, chất thải trở nên an toàn. Hệ thống không phát thải khói bụi, chỉ tiêu thụ một lượng điện nhỏ. Rất hiệu quả và thân thiện với môi trường.”

Nhân viên kỹ thuật của bệnh viện cũng đồng tình. Ông Hà Danh Cử – người vận hành hệ thống – nhận định đây là “một bước ngoặt lớn”.

“Trước đây, chúng tôi phải mặc đồ bảo hộ dày để tránh bỏng và khí độc. Giờ đây, hệ thống gần như tự động hoàn toàn. An toàn, dễ vận hành và không có nước thải hay mùi khó chịu.”

Hệ thống mới không chỉ giúp bệnh viện hoạt động bền vững hơn mà còn bảo vệ khu dân cư xung quanh khỏi ô nhiễm. Công nghệ vi sóng cũng giúp bệnh viện tiết kiệm khoảng 30 triệu đồng mỗi năm (tương đương khoảng 1.135 USD), trong đó chi phí điện là chính, thấp hơn nhiều so với việc sử dụng lò đốt rác.

“Giải pháp này tốt hơn cho bệnh viện, nhân viên và cộng đồng,” ông Cử chia sẻ.

Cơ hội truyền cảm hứng cho các bệnh viện trên khắp Việt Nam và khu vực

Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam, Tiến sĩ Angela Pratt, đánh giá cao những thay đổi tại các bệnh viện.

“Việc cải thiện giám sát chất lượng không khí là một chiến lược hiệu quả mà nhiều bệnh viện, thành phố và quốc gia đã áp dụng để hiểu rõ hơn về chất lượng không khí quanh bệnh viện, từ đó triển khai các hành động cụ thể nhằm bảo vệ những nhóm dễ bị tổn thương như trẻ em, người cao tuổi và phụ nữ mang thai khỏi không khí bị ô nhiễm, đặc biệt là khi họ tới thăm khám tại bệnh viện.

“WHO tự hào được hợp tác thí điểm các thiết bị cảm biến và hệ thống xử lý chất thải lây nhiễm sạch hơn – góp phần nâng cao năng lực cung cấp dịch vụ y tế an toàn của các bệnh viện.”

Vì nhiều nguồn ô nhiễm không khí cũng là nguồn phát thải carbon – như việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch – nên việc giảm ô nhiễm không khí và giảm nguyên nhân, tác động của biến đổi khí hậu là hai mục tiêu song hành trong chiến lược phát triển bền vững.

“Những kinh nghiệm từ dự án thí điểm này là mô hình có thể truyền cảm hứng cho các lãnh đạo bệnh viện trên khắp Việt Nam và thế giới, giúp họ đưa ra những thay đổi cần thiết để tiếp tục cung cấp dịch vụ y tế an toàn cho cộng đồng trong bối cảnh khí hậu có nhiều biến đổi,” bà nói.

“Những kinh nghiệm này cũng sẽ được tích hợp vào hướng dẫn mà Chính phủ đang xây dựng, với sự tư vấn kỹ thuật của WHO về khả năng chống chịu biến đổi khí hậu cho các bệnh viện trên toàn quốc”.

Công tác của WHO cùng Bộ Y tế nhằm tăng cường khả năng chống chịu biến đổi khí hậu và bền vững môi trường trong lĩnh vực y tế được thực hiện nhờ sự hỗ trợ hào phóng của Chính phủ Úc, thông qua Bộ Ngoại giao và Thương mại.

Bộ Y tế Việt Nam cũng đã tham gia Liên minh Hành động Chuyển đổi về Biến đổi khí hậu và Sức khỏe (ATACH) để giúp Ngành y tế đóng góp vào mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của quốc gia. WHO thành lập ATACH nhằm hỗ trợ các quốc gia thực hiện cam kết được đưa ra tại Hội nghị Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu (COP26) về khí hậu và sức khỏe. Là thành viên Ban chỉ đạo khu vực Tây Thái Bình Dương của ATACH, Việt Nam đang thúc đẩy hợp tác kỹ thuật và chia sẻ kinh nghiệm trong khu vực nhằm phát triển hệ thống y tế ít phát thải và thích ứng với khí hậu.

Mô hình minh chứng: Xây dựng hệ thống y tế an toàn, thích ứng với biến đổi khí hậu

Dù các thiết bị cảm biến không trực tiếp làm giảm ô nhiễm, nhưng việc lắp đặt chúng đã góp phần tạo nên sự thay đổi trong nhận thức của ban giám đốc bệnh viên, các nhân viên y tế cũng như bệnh nhân – đây là một mục tiêu quan trọng, giúp nhân viên y tế hiểu rõ hơn các nguy cơ về sức khỏe do chất lượng không khí kém và thúc đẩy các thực hành an toàn, thân thiện với môi trường cả ở trong và bên ngoài bệnh viện.

Khi hai bệnh viện còn lại của dự án thí điểm tại tỉnh Lào Cai và Vĩnh Long (trước đây là tỉnh Bến Tre) cải thiện hệ thống quản lý chất thải lây nhiễm, họ cũng có thể theo dõi những thay đổi tích cực trong chất lượng không khí nhờ các thiết bị cảm biến mới được lắp đặt.

Bác sĩ Trịnh tin rằng các bệnh viện khác cũng có thể hưởng lợi từ việc áp dụng hệ thống xử lý chất thải sạch hơn . Những cải thiện về nước sạch, vệ sinh và sử dụng năng lượng mặt trời đang giúp Bệnh viện Đa khoa Yên Thành phục vụ đượcgần gấp đôi số bệnh nhân so với trước đây  một cách an toàn hơn.

“Chương trình mang lại tác động lớn cho bệnh viện, người dân và nhân viên y tế. Số lượng lượt khám chữa bệnh tại bệnh viện của chúng tôi đang tăng lên rõ rệt. Năm 2021, bệnh viện chỉ tiếp nhận khoảng 300 lượt khám ngoại trú mỗi ngày với 250 giường nội trú. Hiện nay, chúng tôi có thể phục vụ khoảng 600 lượt khám ngoại trú mỗi ngày và từ 400 đến 450 bệnh nhân nội trú”.