Những nỗ lực cuối cùng của đội ngũ nhân viên y tế tận tụy, cùng với sự phối hợp liên ngành, đã đóng vai trò then chốt để giúp Việt Nam loại trừ thành công bệnh mắt hột khỏi vấn đề sức khỏe cộng đồng. Căn bệnh nhiệt đới bị quên lãng này là nguyên nhân nhiễm khuẩn gây mù lòa hàng đầu trên thế giới.
Thành tựu này đạt được sau hơn 70 năm nỗ lực điều trị cho hàng trăm nghìn người và thực hiện các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt.
Bệnh mắt hột là bệnh có thể phòng ngừa được, lây lan qua ruồi hoặc qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mắt hoặc mũi của người mắc bệnh. Khi bị nhiễm trùng nhiều lần, lông mi có thể bị kéo vào trong và cọ xát vào bề mặt mắt, gây đau đớn và làm tổn thương giác mạc.
Chín năm trước, Việt Nam dường như đã sắp xóa sổ được bệnh mắt hột, theo bác sĩ Trần Minh Đạt, Phó trưởng phòng Chỉ đạo tuyến của Bệnh viện Mắt Trung Ương, cho biết.
Sau đó, một cuộc khảo sát năm 2015 đã phát hiện một ổ dịch mắt hột hoạt tính trong cộng đồng người dân sống ở vùng sâu, vùng xa của tỉnh Hà Giang. Bác sĩ Đạt cùng đồng nghiệp liền tiến hành điều tra để khám và điều trị.
“Xã Lũng Hồ (huyện Yên Minh, tỉnh Hà Giang) là một vùng núi đá rất khó khăn. Chúng tôi phải đi bộ khoảng 10km từ trung tâm xã vào đến các thôn bản mà người dân sinh sống, trong điều kiện thời tiết mưa nắng thất thường, nhiều khi đường trơn lầy lội, trên những hòn đá to như đầu người. Đi bộ, tôi trèo qua hai, ba ngọn núi mới vào được đến bản. Người dân sống ở nơi cách xa trung tâm xã có điều kiện sống khó khăn, thiếu nước sạch và vệ sinh kém”, bác sĩ Đạt kể lại.
Quyết tâm của bác sĩ đã được đền đáp xứng đáng.
“Chúng tôi xác định đường đi lên sẽ rất thách thức. Chúng tôi phải vượt qua nhiều trở ngại. Tuy vậy, khi đến được các thôn bản, bà con nhiệt tình đón tiếp khiến chúng tôi rất xúc động,” vị bác sĩ hồi tưởng.
Nhiều hộ dân của xã Lũng Hồ có điều kiện kinh tế kém. Bà con sống trong các nhà sàn với chuồng gia súc nằm ngay dưới sàn nhà. Các hộ dân thiếu nước sạch cũng như điều kiện vệ sinh yếu.
“Tôi rất xúc động khi chứng kiến cuộc sống khó khăn của bà con khu vực miền núi. Đặc biệt, tôi thương cảm cho trẻ em đang sống trong điều kiện khắc nghiệt và khó khăn”.
“Giữa mùa đông lạnh giá có 10 độ C, nhiều cháu bé chỉ mặc quần đùi hoặc gần như cởi trần. Khi chúng tôi đến nhà các cháu để thăm khám, chúng tôi phát hiện các cháu bị mắt hột hoạt tính, mắt nhèm ra vì dử mắt.”
Tại xã, bác sĩ Đạt và nhóm công tác đã triển khai chiến lược SAFE, được xây dựng bởi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tập trung vào phẫu thuật, kháng sinh, vệ sinh mặt và cải thiện môi trường sống của người dân.
Các y bác sĩ chia thành các nhóm để điều tra, thăm khám trên toàn tỉnh Hà Giang, tìm kiếm các ổ dịch mắt hột hoạt tính, đặc biệt trong những khu vực có các gia đình đông người, điều kiện vệ sinh kém và thiếu tiếp cận với nguồn nước sạch. Mỗi đội có từ hai đến ba nhân sự, bao gồm cả các bác sĩ nhãn khoa và học viên cao học từ Bệnh viện Mắt Trung Ương, y bác sĩ của tỉnh sở tại, cũng như từ y tế xã, huyện.
Kiến thức về phong tục tập quán và tiếng nói địa phương đều là những yếu tố mấu chốt, giúp cho đội ngũ công tác thấu hiểu tình hình thực tế, chữa trị ca bệnh và cải thiện khả năng tiếp cận đến nguồn nước sạch cho người dân tỉnh Hà Giang. Đây là tỉnh thành có đến 16 dân tộc khác nhau, bao gồm cả người H’Mông, người Tày, Nùng, người Kinh và người Dao.
Một yếu tố không thể thiếu mang đến thành công này là sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan chính phủ và tổ chức quốc tế, bao gồm Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, cùng với sự hỗ trợ của WHO và các đối tác là Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc (DFAT), Quỹ Fred Hollows, Sáng kiến quốc tế về bệnh mắt hột (ITI), Tổ chức RTI International, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) và Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID). Việt Nam là một trong những nhóm quốc gia đầu tiên nhận được azithromycin do Pfizer tài trợ cho mục đích loại trừ bệnh mắt hột thông qua ITI, một khoản tài trợ đóng vai trò quan trọng đối với tiến trình toàn cầu chống lại bệnh mắt hột.
Nhờ sự hợp tác này, các chiến dịch điều trị và giám sát bệnh mắt hột đã diễn ra sát sao và chặt chẽ trong những năm tiếp theo, trên quy mô toàn quốc.
Vào tháng 10 năm 2024, WHO xác nhận Việt Nam đã thành công trong việc loại bỏ bệnh mắt hột khỏi vấn đề sức khỏe cộng đồng.
Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam, Tiến sĩ Angela Pratt chúc mừng chính phủ Việt Nam với dấu mốc lịch sử này và bày tỏ sự ghi nhận cho lòng quyết tâm của ngành y tế.
“WHO nhiệt thành chúc mừng Việt Nam đã ghi dấu ấn lịch sử trong việc loại trừ bệnh mắt hột. Loại trừ một bệnh không có vắc xin chữa trị là một thành tựu đáng tự hào cho bất kỳ quốc gia nào.”
“Nhân dịp Việt Nam đạt được thành tựu này, chúng tôi bày tỏ lòng trân trọng trước những nỗ lực kéo dài nhiều thập kỷ của các nhân viên ngành y tế ở mọi cấp độ, sự hợp tác liên ngành đáng ngưỡng mộ để giảm thiểu các nguy cơ lây lan bệnh mắt hột trên cả phương diện môi trường và xã hội, cũng như sự hỗ trợ không ngừng nghỉ của các đối tác. Thành công của Việt Nam trong việc loại trừ bệnh mắt hột là một ví dụ điển hình của việc tiếp cận những nhóm dân cư khó tiếp cận nhất, không để ai bị bỏ mặc lại phía sau”.
Để đảm bảo bệnh mắt hột không còn quay trở lại, các y bác sĩ vẫn tiếp tục thực hiện theo dõi và giám sát các ca bệnh mới.
Công bố của WHO mang đến cho bác sĩ Đạt cùng các đồng nghiệp niềm tự hào và xúc động.
“Chúng tôi vui mừng vì từ nay, căn bệnh này không còn là một vấn đề sức khỏe cộng đồng nữa. Chúng tôi rất tự hào. Tôi cảm thấy hạnh phúc vì đã đóng góp trong công cuộc điều trị căn bệnh này,” bác sĩ kết lời.