Với sự hỗ trợ tài chính từ Quỹ Toàn cầu và hỗ trợ kỹ thuật từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, một chương trình y tế số sáng tạo đang giúp những người có nguy cơ mắc HIV có khả năng tự xét nghiệm và nhận được sự chăm sóc, góp phần đưa Việt Nam tiến gần đến mục tiêu chấm dứt đại dịch AIDS. Điều này mang đến hy vọng nhân dịp Ngày Thế giới Phòng chống AIDS 1/12/2024 và cho cả những năm sau đó.
Việt Nam vốn có một chương trình phòng chống HIV được thiết lập tốt, bao gồm một gói dịch vụ thiết yếu được cung cấp thông qua các tổ chức cộng đồng.
Tuy nhiên, có một số người trong khoảng 250.000 người đang sống chung với HIV tại Việt Nam vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ vì nhiều lý do, như kỳ thị và phân biệt đối xử (đặc biệt đối với những người chuyển giới nữ, hoặc với nam quan hệ tình dục với nam (MSM)), khả năng tiếp cận dịch vụ hạn chế và các rào cản như e ngại khi tìm kiếm sự hỗ trợ nếu là người hành nghề mại dâm hoặc người sử dụng ma túy.
"Xét nghiệm HIV là bước đầu tiên để nhận được sự chăm sóc sau đó. Nếu kết quả là âm tính, chúng ta có thể ngăn ngừa HIV bằng biện pháp dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP). Nếu kết quả là dương tính, người bệnh có thể điều trị bằng liệu pháp kháng vi rút (ART).
"Nhưng chúng tôi nhận thấy không phải ai cũng có thể tiếp cận việc xét nghiệm một cách dễ dàng, vì vậy chúng tôi cần cung cấp cho người dân nhiều lựa chọn hơn”, Phó Giáo sư Phan Thị Thu Hương, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế chia sẻ.
“Vì vậy, vào năm 2019, chúng tôi bắt đầu xây dựng một nền tảng trực tuyến - điều này đã trở nên vô cùng quan trọng trong giai đoạn khẩn cấp của đại dịch COVID-19, khi việc khám chữa bệnh trực tiếp gặp nhiều khó khăn”.
Từ tháng 11 năm 2020, với sự hỗ trợ của Tổ chức Y tế Thế giới, Bộ Y tế đã thí điểm một nền tảng trực tuyến nơi người dân có thể đăng ký test kit xét nghiệm HIV, bao cao su, chất bôi trơn và bơm kim tiêm; nếu kết quả âm tính, họ có thể bắt đầu hoặc tiếp tục sử dụng PrEP để giảm nguy cơ mắc HIV hoặc có thể kết nối đến các dịch vụ cung cấp ARV nếu được khẳng định HIV dương tính. Người dùng có thể chọn nhận bộ dụng cụ tự xét nghiệm miễn phí qua qua dịch vụ chuyển phát nhanh hoặc nhận từ nhân viên giáo dục đồng đẳng.
Tổ chức Y tế Thế giới đã hỗ trợ triển khai dự án bằng nguồn tài trợ từ Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét, Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS, và UNITAID, một sáng kiến y tế do WHO tổ chức. Dự án phù hợp với các khuyến nghị của WHO về việc sử dụng các can thiệp trực tuyến để giúp những người trong nhóm có nguy cơ tiếp cận xét nghiệm HIV. Việt Nam là một trong số ít quốc gia cung cấp dịch vụ tự xét nghiệm HIV thông qua nền tảng trực tuyến.
Dự án bắt đầu thí điểm tại Cần Thơ, sau đó được mở rộng ra Hà Nội và Nghệ An vào tháng 4 năm 2021. Những người tham gia ở ba khu vực thí điểm đã đưa ra những phản hồi rất tích cực, họ cho biết rằng chương trình rất dễ thực hiện, có tính bảo mật cao và thân thiện. Những người tham gia cũng đề xuất rằng chương trình nên được triển khai trên toàn quốc và họ sẽ giới thiệu chương trình này cho người khác.
“Dịch vụ này rất hữu ích,” một người tham gia cho biết. “Đôi khi, tôi rất ngại đến các cơ sở y tế để làm xét nghiệm định kỳ . Nhờ có dịch vụ này, tôi không còn ngần ngại việc xét nghiệm nữa. Dịch vụ rất nhanh và tôi nhận được sự tư vấn nhiệt tình”.
Tiến sĩ Hương chia sẻ thêm, “Chúng tôi nhận thấy trang web là một cách an toàn và hiệu quả để tiếp cận tới những đối tượng có thể không xét nghiệm nếu như không có trang web, bao gồm những người quan hệ đồng tính nam còn trẻ và cả những người khác từ nhóm quần thể đích. Chúng tôi đặc biệt vui mừng khi gần một nửa số người tham gia là những người xét nghiệm lần đầu. Nếu như kết quả xét nghiệm của những người này là dương tính thì gần như tất cả họ đều sẽ được chăm sóc sức khỏe, đây là một kết quả tuyệt vời.”
Nhờ vào thành công này, từ tháng 4 năm 2022, chương trình thí điểm đã được mở rộng quy mô đến 25 tỉnh khác, nâng con số lên 28 trong tổng số 63 tỉnh thành của cả nước. Chương trình được mở rộng dưới sự hỗ trợ của Quỹ Toàn cầu và Kế hoạch Cứu trợ Khẩn cấp của Tổng thống Hoa Kỳ về Phòng chống AIDS (PEPFAR) và WHO.
WHO và Bộ Y tế đã công bố đánh giá về chương trình thí điểm trên Tạp chí của Hiệp hội AIDS Quốc tế.
Tiến sĩ Hương cho biết các tổ chức cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong sự thành công của mô hình thí điểm.
“Cho dù nền tảng số mà chúng tôi tạo ra có thông minh hay dễ dàng sử dụng đến đâu, chúng tôi cũng không thể hỗ trợ những nhóm khó tiếp cận này nếu không có sự tham gia tích cực của các mạng lưới cộng đồng.”
“Các phòng khám do cộng đồng MSM và người chuyển giới điều hành có thể hiểu và tiếp cận cộng đồng thông qua mạng lưới của họ. Chính kỹ năng và sự cam kết của họ là yếu tố then chốt nếu chúng ta muốn thu hẹp khoảng cách trong xét nghiệm, điều trị và chăm sóc HIV.”
Tiến sĩ Hương cũng chia sẻ thêm, “Thành công của dự án là lời nhắc nhở rằng chúng ta có thể chấm dứt AIDS - nếu chúng ta đảm bảo được tất cả mọi người đều có thể tiếp cận với các dịch vụ xét nghiệm và chăm sóc khi họ cần.”
Chủ đề của Ngày Phòng chống AIDS tại Việt Nam năm 2024 là “Công bằng và bình đẳng trong việc tiếp cận các dịch vụ HIV/AIDS để chấm dứt AIDS vào năm 2030”.
Trưởng đại diện của WHO tại Việt Nam, Tiến sĩ Angela Pratt cho biết, dự án đã cho thấy y tế số có thể giúp tiếp cận những nhóm khó tiếp cận.
“Các nền tảng y tế số là công cụ tuyệt vời để cải thiện công bằng và khả năng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ. Bằng cách thu hẹp khoảng cách trong khả năng tiếp cận xét nghiệm HIV như thế này, chúng ta có thể hỗ trợ và thu hút những người đang sống chung với HIV, có nguy cơ hoặc bị ảnh hưởng bởi HIV – đặc biệt là những người bị cô lập và chịu nhiều thiệt thòi nhất.”
Tiến sĩ Pratt có một thông điệp gửi đến bất kỳ ai không chắc chắn về tình trạng HIV của mình:
“Chúng tôi mong muốn tất cả mọi người luôn khỏe mạnh và giữ an toàn cho người khác bằng cách đi xét nghiệm. Bạn có thể chọn xét nghiệm HIV trực tiếp tại cơ sở chăm sóc sức khỏe mà bạn yêu thích hoặc, tùy thuộc vào tỉnh thành nơi bạn sinh sống, đặt bộ dụng cụ tự xét nghiệm tại nhà và được giao hàng đến tận nơi.”
Với sự hỗ trợ tài chính từ các đối tác, chương trình có thể được mở rộng hơn nữa ở những nơi cần thiết nhất.
Sáng kiến chăm sóc sức khỏe từ xa sẽ giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu của Chiến lược Quốc gia nhằm chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030 và mục tiêu từ UNAIDS là 95% số người sống chung với HIV biết về tình trạng của mình, 95% số người biết về tình trạng HIV của mình được điều trị và thúc đẩy tiếp cận rộng rãi hơn với các dịch vụ dự phòng.
Chủ đề toàn cầu cho Ngày Thế giới Phòng chống AIDS năm 2024 là ‘Hãy đi đúng hướng: Sức khỏe của tôi, quyền lợi của tôi.