Ba mươi lăm năm kể từ khi ghi nhận ca nhiễm HIV đầu tiên, Việt Nam ngày nay được nhìn nhận là quốc gia dẫn đầu khu vực trong cuộc chiến chống HIV/AIDS. Khi bước vào giai đoạn giữa kỳ của Chiến lược chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030, đất nước vừa có nhiều lý do để tự hào, vừa đối mặt với những thách thức mới.
Từ nỗi sợ hãi đến sự kiên cường
Năm 1999, khi nhận kết quả dương tính, HIV vẫn còn là một điều bí ẩn đáng sợ đối với chị Phạm Thị Huệ, một phụ nữ ở Hải Phòng.
“Tôi không biết đó là bệnh gì. Lớn lên ở nông thôn, tôi chưa từng nghe đến. Tôi chỉ biết đó là căn bệnh đồng nghĩa với cái chết. Tôi vô cùng sợ hãi và nghĩ rằng mình sắp chết.”
Ngày nay, chị Huệ sống khỏe mạnh, tích cực và trở thành một nhà hoạt động, một người dẫn dắt cho cộng đồng HIV ở Việt Nam và quốc tế. Đọc câu chuyện truyền cảm hứng của chị Huệ tại đây [gắn link tiếng việt vào đây].
/countries/viet-nam/who07772_web.jpg?sfvrsn=593212c_1&Status=Master "WHO07772_web")
26 năm trước, Phạm Thị Huệ chìm trong tuyệt vọng khi biết mình nhiễm HIV. Chị đã tìm được sức mạnh bằng cách hiểu cách tự chăm sóc sức khỏe và kết nối với những người đồng cảnh. Ảnh: WHO / Loan Trần
Việt Nam cũng đã trải qua một hành trình thay đổi đầy ấn tượng, bắt đầu từ năm 1995, khi Ban Bí thư ban hành Chỉ thị 52, đưa phòng chống HIV thành ưu tiên quốc gia.
Kể từ đó, Việt Nam đạt được một trong những mức giảm nhanh và mạnh nhất về số ca nhiễm HIV mới trong khu vực Tây Thái Bình Dương của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Từ năm 2010 đến những năm gần đây, số ca nhiễm mới giảm gần 60%, từ 14.000 ca mỗi năm xuống dưới 6.300 ca vào năm 2024 nhờ sự lãnh đạo mạnh mẽ của Chính phủ, hành động tập thể và sự hỗ trợ quan trọng từ Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét (Global Fund).
Hệ thống hỗ trợ hiệu quả
Những tiến bộ này có được nhờ chương trình dự phòng toàn diện — bao gồm các can thiệp giảm hại, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) và mở rộng điều trị HIV. Ngày nay, Việt Nam tiến rất gần đến mục tiêu toàn cầu 95–95–95: 95% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình; 95% người được chẩn đoán đang điều trị; 95% người điều trị có tải lượng vi rút dưới ngưỡng, không còn khả năng lây truyền.
Cách tiếp cận của Việt Nam cũng thay đổi theo mô hình lây truyền. Các chương trình giảm tác hại, PrEP và điều trị ARV ngay trong ngày và điều trị sớm đã trở thành những trụ cột quan trọng. Bảo hiểm y tế góp phần duy trì khả năng tiếp cận điều trị, trong khi các tổ chức dựa vào cộng đồng đóng vai trò thiết yếu trong tiếp cận và cung cấp dịch vụ cho các nhóm nguy cơ cao.
Nhân dịp ngày Thế giới phòng chống AIDS 2025, WHO đã phỏng vấn một số nam thanh niên có quan hệ tình dục đồng giới (MSM).
Đối với anh P. 21 tuổi, sự hỗ trợ này là rất rõ ràng.
“Thuốc ARV được bảo hiểm y tế chi trả toàn bộ. Bác sĩ cũng kê cho mình thuốc giúp tăng cường hệ miễn dịch nhưng chi phí không đáng kể. Nói chung là sức khỏe của mình bình thường.”
/countries/viet-nam/who07926_web.jpg?sfvrsn=cb1ab60a_7&Status=Master "WHO07926_web")
Tình nguyện viên truyền thông của WHO Việt Nam, chị Phạm My và một thanh niên nhiễm HIV cùng nở nụ cười. Anh M. nhấn mạnh giá trị của tình bạn vì họ đã hiểu HIV là bệnh mãn tính có thể kiểm soát được và luôn động viên anh. Ảnh: WHO / Loan Trần
Anh M, 31 tuổi, ca ngợi sự chăm sóc ở tuyến cơ sở:
“Nhân viên trạm y tế phường rất nhiệt tình và hỗ trợ. Ngay khi mình có kết quả, họ lập tức cho mình điều trị. Sự chia sẻ của họ giúp mình yên tâm và bớt lo lắng trong quá trình điều trị. Mình có số điện thoại của họ để hỏi ý kiến khi cần.”
Những người này yêu cầu WHO không tiết lộ tên. Một số lo sợ bạn bè và gia đình sẽ phân biệt đối xử nếu họ không biết HIV chỉ lây qua dịch cơ thể của người nhiễm, bao gồm máu, sữa mẹ, tinh dịch và dịch âm đạo. HIV không lây qua hôn, ôm hay ăn chung. HIV cũng có thể lây từ mẹ sang con.
/countries/viet-nam/who08072_web.jpg?sfvrsn=d86c81ab_1&Status=Master "WHO08072_web")
Từ khi Việt Nam ghi nhận ca HIV đầu tiên năm 1990, ngành y tế đã cung cấp thông tin quan trọng về phòng ngừa và chăm sóc HIV để giảm kỳ thị, phân biệt đối xử và giúp người dân tự tin đi xét nghiệm và điều trị. Ảnh: WHO / Loan Trần
Tiến bộ và những khoảng trống cần được lấp đầy
Dù đạt nhiều thành tựu, Việt Nam đang ở thời điểm then chốt. Việc tái cấu trúc hệ thống y tế và nguồn tài trợ bên ngoài giảm sút có thể gây rủi ro cho việc duy trì đà tiến bộ. Một số quốc gia trong khu vực đã chứng kiến số ca mới tăng trở lại – lời nhắc nhở về điều có thể xảy ra nếu lơ là.
Một khoảng trống còn tồn tại là tiếp cận MSM trẻ để họ xét nghiệm định kỳ, điều trị dự phòng (PrEP), và điều trị kịp thời nếu có HIV dương tính để bảo vệ sức khỏe. Kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn là rào cản đối với nhiều người, đặc biệt là giới trẻ và các nhóm yếu thế.
Để kết thúc cuộc chiến chống HIV, WHO cam kết tiếp tục hỗ trợ Việt Nam vận động chính sách và huy động tài chính để đảm bảo mọi người được chăm sóc; tích hợp điều trị HIV vào chăm sóc sức khỏe ban đầu; mở rộng dự phòng, xét nghiệm và điều trị, đặc biệt là PrEP, và tiếp cận các nhóm nguy cơ như MSM, nam lao động tình dục và người khó khăn về kinh tế; và hỗ trợ các tổ chức cộng đồng kết nối người dân với dịch vụ và chống kỳ thị.
/countries/viet-nam/who08104_web.jpg?sfvrsn=1eb7c78b_1&Status=Master "WHO08104_web")
Dù chưa có thuốc chữa khỏi HIV, với các can thiệp phòng ngừa, chẩn đoán, điều trị và chăm sóc hiệu quả, người sống với HIV có thể sống lâu và khỏe mạnh. Ảnh: WHO / Loan Trần
Khoảnh khắc để ăn mừng - và tái cam kết
Chủ đề toàn cầu cho Ngày Thế giới phòng chống AIDS 2025 là “Vượt qua gián đoạn, chuyển đổi ứng phó AIDS”. Tại Việt Nam, Bộ Y tế chọn chủ đề “Đoàn kết là sức mạnh – Chung tay chấm dứt dịch AIDS” cho Tháng Hành động Quốc gia.
Đại diện WHO tại Việt Nam, Tiến sĩ Angela Pratt, ca ngợi tiến bộ của Việt Nam và cam kết tiếp tục hỗ trợ:
“Ngày Thế giới phòng chống AIDS 2025 là dịp để ăn mừng thành tựu của Việt Nam và tái cam kết hoàn thành cuộc chiến. Trong nhiều thập kỷ qua, WHO tự hào là một phần của câu chuyện thành công này, cùng các đối tác như UNAIDS và Quỹ Toàn cầu. Thành công của Việt Nam chứng minh rằng tiến bộ là có thể.
“Nhưng chặng đường cuối – để tiếp cận những người chưa được phục vụ – đòi hỏi sự can đảm, đổi mới và đoàn kết. Cả chủ đề toàn cầu và quốc gia năm nay đều nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường hợp tác để chúng ta có thể chấm dứt AIDS mãi mãi.”
Hy vọng cho tương lai
Việt Nam có mọi lý do để lạc quan về tương lai. Và những người sống với HIV cũng vậy.
Khi được hỏi có lời khuyên nào cho người khác, anh P nói:
“Mình có hai điều. Thứ nhất, mọi người nên khám sức khỏe tổng quát định kỳ. Thứ hai, nếu bạn dương tính với HIV, đừng quá lo lắng. Bảo hiểm y tế sẽ chi trả phần lớn chi phí điều trị và thuốc ARV miễn phí. Hãy tuân theo lời khuyên và phác đồ của bác sĩ, mọi việc sẽ ổn thôi.”
Chị Huệ cũng nhắn nhủ:
“Thông điệp của tôi gửi đến những người sống với HIV hôm nay là: đừng mất hy vọng. HIV không còn là án tử. Với điều trị và hỗ trợ, bạn có thể sống khỏe mạnh và ý nghĩa. Uống thuốc và có bảo hiểm là hai điều tôi muốn nhấn mạnh với mọi người. Hãy tìm hiểu thông tin, kết nối cộng đồng và đừng bao giờ tự cô lập.”