[Vui lòng đối chiếu với bài phát biểu chính thức]
Tôi xin cảm ơn Truyền hình Quốc hội đã cho tôi có cơ hội đóng góp tham luận trong buổi tọa đàm kịp thời và quan trọng này. Tổi rất lấy làm vinh dự khi được tham gia cùng các quý vị ngày hôm nay.
Tỷ lệ hút thuốc lá cao đang đe dọa khả năng của Việt Nam trong việc đạt được các mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá và khát vọng dài hạn của Việt Nam trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045.
Chúng tôi tin rằng các nhà lập pháp Việt Nam đang đứng trước cơ hội quan trọng trong các phiên họp sắp tới của Quốc hội về việc sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, để bảo vệ người dân khỏi những tác hại nguy hiểm của việc sử dụng thuốc lá – và qua đó sẽ góp phần nâng cao sức khỏe và thúc đẩy sự thịnh vượng trong tương lai của Việt Nam.
Để đạt được điều này, khuyến nghị rất mạnh mẽ của Tổ chức Y tế Thế giới là Việt Nam nên áp dụng mức thuế thuốc lá cao hơn nữa (so với các đề xuất trong dự thảo hiện nay).
Hôm nay, để giải thích lý do cho các khuyến nghị của chúng tôi, tôi sẽ đề cập đến ba nội dung chính: thứ nhất, xu hướng thuế thuốc lá trên thế giới; thứ 2, thuế thuốc lá cao hơn có thể giúp đạt được khát vọng phát triển của Việt Nam như thế nào, và thứ 3, phản hồi về những luận điểm sai lệch thường được đưa ra bởi ngành công nghiệp thuốc lá.
***
Thứ nhất, về xu hướng thuế thuốc lá trên thế giới.
Một trong những lý do khiến tỷ lệ hút thuốc lá cao ở nam giới Việt Nam (tới trên 40%) là do giá thuốc lá cực kỳ rẻ, và nguyên nhân là vì thuế rất thấp. Và khi thu nhập tăng lên nhưng giá thuốc lá thì không theo kịp, và theo thời gian giá thuốc lá ngày càng trở nên rẻ và dễ mua hơn.
Giá cả và thuế thuốc lá ở Việt Nam cũng thuộc hàng thấp nhất trong khu vực ASEAN.
Tuy nhiên, xu hướng quốc tế là hướng tới mức thuế thuốc lá ngày càng cao hơn.
Trên thế giới, khoảng 60 quốc gia, với tổng dân số hơn 1,6 tỷ người, hiện đang áp thuế từ 70% trở lên trong giá bán lẻ, phù hợp hoặc rất gần với thông lệ tốt nhất được WHO khuyến nghị là thuế chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ.
Những quốc gia này đã làm cho giá thuốc lá ngày càng đắt đỏ, khó mua hơn – qua đó đã dẫn đến những cải thiện lớn về giảm tỷ lệ hút thuốc trong một thời gian tương đối ngắn. Tăng thuế và giá thuốc lá chính là biện pháp nhanh và hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc.
Đây cũng là biện pháp được đề xuất trong Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá, một hiệp ước quốc tế về kiểm soát thuốc lá mà Việt Nam đã phê chuẩn năm 2004.
Tại Philippines, trong giai đoạn từ 2012 tới 2022 việc tăng thuế thuốc lá đã giúp giảm 30% tỷ lệ hút thuốc; đồng thời trong cùng thời kỳ này, thu thuế thuốc lá của chính phủ đã tăng đáng kể - từ 680 triệu đô la Mỹ lên 2,9 tỷ đô la Mỹ.
Tóm lại, việc tăng thuế thuốc lá đang ngày càng được sử dụng trên toàn thế giới để ngăn ngừa bệnh tật và cải thiện sức khỏe, đồng thời tạo thêm nguồn thu ngân sách để dành cho các ưu tiên của chính phủ.
Bây giờ tôi hãy chuyển sang chủ đề thứ hai, các khuyến nghị cụ thể của WHO, được nêu trong Bản Khuyến nghị chính sách mới được công bố trong tuần này có tiêu để, Thuế thuốc lá để nâng cao sức khỏe và phát triển bền vững tại Việt Nam.
Bản khuyến nghị bao gồm các chi tiết về việc sử dụng mô hình mô phỏng tác động thuế thuốc lá của WHO để dự đoán các phương án tăng thuế thuốc lá sẽ có tác động như thế nào tới giá thuốc lá, tỷ lệ hút thuốc và doanh thu thuế thuốc lá của Chính phủ. Kết quả từ mô hình cho thấy các phương án thuế thuốc lá được công bố của Bộ Tài chính là những bước đi đúng hướng, nhưng chúng ta cần tăng thuế cao hơn nữa để đạt được các mục tiêu giảm hút thuốc của quốc gia và bảo vệ sự phát triển kinh tế của đất nước trong dài hạn.
Cụ thể là, mô hình của chúng tôi cho thấy mức việc áp thuế tuyệt đối với lộ trình để đạt 15.000 đồng mỗi gói vào năm 2030, cộng với mức thuế theo tỷ lệ hiện hành, sẽ giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới xuống còn 35,8% (vào năm 2030), là mức sẽ đạt mục tiêu quốc gia về giảm hút thuốc. Điều này cũng sẽ làm tăng đáng kể nguồn thu thuế hàng năm, và mang lại thêm 29,3 nghìn tỷ đồng cho ngân sách mỗi năm vào năm 2030, so với năm 2020.
Giảm tỷ lệ hút thuốc xuống mức này sẽ làm giảm chi phí kinh tế đáng kể do tỷ lệ sử dụng thuốc lá gây ra. Hiện tại ước tính mỗi năm thuốc lá gây ra tổn thất lên tới - khoảng 108 nghìn tỷ đồng hoặc 1,14% GDP hàng năm. Đây là những chi phí mà lẽ ra có thể tránh được. Các tổn thất này nếu không được ngăn ngừa, sẽ gây thiệt hại cho sự thịnh vượng hiện tại và tương lai của Việt Nam.
Về điểm này, điều đáng chú ý là những người trẻ tuổi nhạy cảm nhất với việc tăng giá. Tăng thuế thuốc lá có thể ngăn họ bắt đầu hút thuốc, và việc này giống như tiêm vắc-xin để bảo vệ họ suốt đời- bởi vì mọi người ít có khả năng bắt đầu sử dụng thuốc lá khi họ đã trưởng thành.
Thứ ba, hãy để tôi phản hồi ngắn gọn hai luận điểm sai lệch phổ biến mà hay được ngành công nghiệp thuốc lá đưa ra để can thiệp vào việc tăng thuế, với mục đích bảo vệ lợi nhuận của họ.
Luận điểm sai lệch thứ nhất là Tăng thuế thuốc lá - và do đó giá cao hơn - sẽ dẫn đến nhiều thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam.
Điều này không đúng. Bằng chứng và kinh nghiệm quốc tế cho thấy mức buôn lậu thuốc lá chủ yếu bị ảnh hưởng bởi năng lực thực thi chống buôn lậu chứ không phải là mức giá và thuế.
Tuyên bố sai lệch thứ hai được đưa ra bởi ngành công nghiệp thuốc lá là thuế cao hơn sẽ dẫn tới mất việc làm.
Một lần nữa, điều này không đúng.
Khi giá thuốc lá tăng, chi tiêu của mọi người sẽ được chuyển sang các sản phẩm khác. Thêm vào đó, việc tăng nguồn thu cho ngân sách Chính phủ nhờ tăng thuế thuốc lá có thể được đầu tư trở lại vào các lĩnh vực khác để tăng sản lượng của nền kinh tế.
***
Để kết luận, Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ ban đầu đáng khích lệ trong cuộc chiến phòng chống tác hại của thuốc lá trong thập kỷ qua. Tuy nhiên, chúng ta cần hành động mạnh mẽ hơn - thông qua việc tăng thuế cao hơn - để đạt được các mục tiêu của Chính phủ về giảm hút thuốc, và biện pháp này sẽ giúp bảo vệ sức khỏe và cứu nhiều mạng sống.
Áp dụng thuế thuốc lá cao hơn sẽ bảo vệ nguồn lực quý giá nhất của Việt Nam, sức khỏe của người dân và qua đó sẽ giúp hiện thực hóa khát vọng của quốc gia về một tương lai khỏe mạnh và thịnh vượng hơn.
Cảm ơn các quý vị đã cho tôi cơ hội chia sẻ quan điểm và khuyến nghị của WHO. Chúc cho kỳ họp Quốc hội sắp tới nhiều thành công !
Xin cám ơn!