การติดตามสายพันธุ์ของเชื้อ SARS-CoV-2

ไวรัสทุกชนิดรวมถึง SARS-CoV-2 ซึ่งก่อโรคโควิด 19 มีการเปลี่ยนแปลงเมื่อเวลาผ่านไป การเปลี่ยนแปลงส่วนใหญ่มีผลกระทบเล็กน้อยหรือไม่มีผลกระทบเลยต่อคุณสมบัติของไวรัส
อย่างไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลงบางอย่างอาจมีผลกระทบต่อคุณสมบัติของไวรัส เช่น ทำให้เแพร่กระจายได้ง่ายขึ้น มีความเชื่อมโยงกับความรุนแรงของโรค หรือมีผลต่อการทำงานของวัคซีน ยารักษา การตรวจวินิจฉัย หรือมาตรการทางสาธารณสุขและทางสังคมต่างๆ

องค์การอนามัยโลก โดยความร่วมมือกับภาคี เครือข่ายผู้เชี่ยวชาญ หน่วยงานภาครัฐ สถาบันและนักวิจัย ได้มีการติดตามและประเมินวิวัฒนาการของเชื้อ SARS-CoV-2 นับตั้งแต่เดือนมกราคม พ.ศ. 2563 ในช่วงปลายปี พ.ศ. 2563 การอุบัติของสายพันธุ์กลายพันธุ์ที่ยกระดับความเสี่ยงต่อสาธารณสุขในระดับโลก ได้นำไปสู่การจัดประเภทสายพันธุ์ที่น่าสนใจ (Variants of Interest หรือ VOI) และสายพันธุ์ที่น่ากังวล (Variants of Concern หรือ VOC) เพื่อให้มีการจัดลำดับความสำคัญในการติดตามและการวิจัยในระดับโลก และท้ายที่สุด เพื่อให้ข้อมูลในการรับมือกับสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด19

องค์การอนามัยโลกและเครือข่ายผู้เชี่ยวชาญนานาชาติกำลังติดตามการเปลี่ยนแปลงของไวรัสนี้ หากมีการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญของการทดแทนกรดอะมิโนในไวรัส จะได้สามารถแจ้งให้ประเทศต่างๆ และสาธารณชนรับทราบเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงที่จำเป็นต้องมีเพื่อรับมือกับสายพันธุ์กลายพันธุ์ และเพื่อป้องกันการแพร่กระจายทั่วโลกมีระบบที่จัดตั้งขึ้นและได้รับการเสริมสร้างให้แข็งแกร่ง เพื่อที่จะสามารถตรวจจับ “สัญญาณ” บ่งชี้ว่าอะไรมีแนวโน้มจะเป็นสายพันธุ์ที่น่าสนใจหรือสายพันธุ์ที่น่ากังวล และมีการประเมินสิ่งเหล่านี้ โดยพิจารณาจากความเสี่ยงที่มีต่อสาธารณสุขในระดับโลก หน่วยงานของรัฐในแต่ละประเทศ อาจเลือกที่จะกำหนดสายพันธุ์ที่น่าสนใจ/ น่ากังวล ในท้องถิ่นเองได้

การลดการแพร่ระบาดด้วยวิธีการ/ มาตรการควบคุมโรคที่มีอยู่และพิสูจน์แล้วว่ามีประสิทธิภาพ ตลอดจนการหลีกเลี่ยงการนำเชื้อไปสู่ประชากรสัตว์  เป็นแง่มุมสำคัญของยุทธศาสตร์ในระดับโลก เพื่อลดการเกิดการกลายพันธุ์ที่มีนัยในเชิงลบต่อสาธารณสุข

กลยุทธ์และมาตรการในปัจจุบันที่แนะนำโดยองค์การอนามัยโลกยังคงใช้ได้ผลกับสายพันธุ์กลายพันธุ์ต่างๆที่มีการระบุนับตั้งแต่
แรกเริ่มของการแพร่ระบาด หลักฐานเชิงประจักษฺ์จากหลายประเทศ ที่มีการแพร่ระบาดของสายพันธุ์ที่น่ากังวลอย่างแพร่หลายได้บ่งชี้ว่า มาตรการทางสาธารณสุขและทางสังคม ซึ่งรวมถึงการป้องกันและควบคุมการติดเชื้อมีประสิทธิภาพในการลดจำนวนผู้ป่วยโควิด 19 การเข้ารักษาในโรงพยาบาลและการเสียชีวิต ภาครัฐและหน่วยงานท้องถิ่นควรจะเสริมและยกระดับมาตรการทางสาธารณสุขและทางสังคม ตลอดจนมาตรการป้องกันและควบคุมการติดเชื้อต่อไป นอกจากนี้ทางการยังคงควรจะเสริมสร้างขีดความสามารถในการเฝ้าระวังสายพันธุ์และการตรวจรหัสพันธุกรรมของไวรัส และนำวิธีการที่เป็นระบบมาใช้เพื่อให้มีข้อมูลซึ่งแสดงระดับการแพร่ระบาดของสายพันธุ์ SARS-CoV-2 ต่างๆ โดยพิจารณาจากบริบทในท้องถิ่นและเพื่อให้สามารถตรวจจับเหตุการณ์ระบาดวิทยาที่ผิดปกติได้

ปรับปรุงข้อมูลด้านล่างนี้ ล่าสุดเมื่อวันที่ 7 มิถุนายน พ.ศ.2565

การกำหนดชื่อสายพันธุ์ของเชื้อ SARS-CoV-2
ระบบการตั้งชื่อที่มีอยู่เพื่อกำหนดชื่อและติดตามเชื้อสายของเชื้อ SARS-CoV-2 โดยหน่วยงานต่างๆ ได้แก่ GISAID Nextstrain และ Pango ยังคงเป็นระบบที่ใช้กันและยังจะถูกใช้ต่อไปโดยนักวิทยาศาสตร์และในการทดลองทางวิทยาศาสตร์ แต่เพื่อช่วยให้สาธารณชนได้กล่าวถึงสายพันธุ์กลายพันธุ์ได้ง่ายขึ้น องค์การอนามัยโลกได้รวมกลุ่มนักวิทยาศาสตร์จากคณะที่ปรึกษาทางวิชาการด้านวิวัฒนาการของไวรัส (Technical Advisory Group on Virus Evolution หรือ TAG-VE) เครือข่ายห้องปฎิบัติการอ้างอิงขององค์การอนามัยโลก ผู้แทนจาก  GISAID จาก Nextstrain และจาก Pango รวมถึงผู้เชี่ยวชาญด้านการกำหนดชื่อไวรัส และจุลชีพ และผู้เชี่ยวชาญด้านการสื่อสารจากหลายประเทศและหน่วยงานต่างๆ เพื่อพิจารณาชื่อที่อ่านออกเสียงง่ายและไม่มีการตีตราสำหรับสายพันธุ์ที่น่าสนใจและสายพันธุ์ที่น่ากังวล ขณะนี้คณะผู้เชี่ยวชาญที่รวมกลุ่มโดยองค์การอนามัยโลกได้เสนอการใช้ตัวอักษรภาษากรีก ได้แก่ อัลฟา เบตา แกมมา และเดลตา เป็นต้น เพื่อให้ง่ายขึ้นและใช้ได้จริงหากต้องมีการสื่อสารพูดคุยในกลุ่มคนที่ไม่ใช่นักวิทยาศาสตร์หรือนักวิชาการ เมื่อใช้รูปแบบการกำหนดชื่อนี้และเมื่ออ้างอิงถึงลำดับทางพันธุกรรมของเชื้อ SARS-CoV-2 ที่มีการระบุพบในผู้ป่วยรายแรกๆ (เดือนธันวาคม พ.ศ. 2563) ควรใช้คำว่า “ไวรัสตั้งต้น” (หรือ index virus)

สายพันธุ์ของเชื้อ SARS-CoV-2

นิยามของการดำเนินการ และการลงมือปฏิบัติ

เนื่องจากไวรัสที่จะพัฒนาไปสู่เชื้อ SARS-CoV-2 มีวิวัฒนาการต่อเนื่องและเรายังคงเห็นการเปลี่ยนแปลงของข้อมูลที่ทำให้เข้าใจผลกระทบของสายพันธุ์กลายพันธุ์เหล่านี้ นิยามอาจจะมีการปรับเปลี่ยนเป็นครั้งคราวหากจำเป็น สายพันธุ์ที่ไม่มีคุณสมบัติตามเกณฑ์ทุกข้อของสายพันธุ์ที่น่ากังวล/ สายพันธุ์ที่น่าสนใจ/ สายพันธุ์ที่ต้องเฝ้าติดตาม อาจได้รับการกำหนดใหม่ และสายพันธุ์ที่มีความเสี่ยงลดลงเมื่อเทียบกับสายพันธุ์อื่นที่แพร่กระจายอยู่ อาจได้รับการจัดประเภทใหม่ โดยการหารือกับคณะที่ปรึกษาทางวิชาการด้านวิวัฒนาการของไวรัส (TAG-VE) ซึ่งก่อนหน้านี้เรียกว่า “คณะทำงานทางวิชาการด้านวิวัฒนาการของไวรัส”

การปรับการจัดประเภทสายพันธุ์ของเชื้อ SARS-CoV-2 การกระจายทางภูมิศาสตร์ของสายพันธุ์ที่น่ากังวล และการสรุปคุณสมบัติทางทางพันธุกรรมของไวรัส (ความสามารถในการแพร่กระจาย ความรุนแรงของโรค  ความเสี่ยงในการติดเชื้อซ้ำ  และผลกระทบต่อการตรวจวินิจฉัยและการทำงานของวัคซีน) ซึ่งมาจากงานศึกษาวิจัยที่ได้รับการตีพิมพ์จะมีการเผยแพร่อย่างสม่ำเสมอผ่านทาง รายงานทางระบาดวิทยารายสัปดาห์ขององค์การอนามัยโลก

สายพันธุ์ที่น่ากังวล (Variants of Concern หรือ VOC)

นิยามของการดำเนินการ

คือ สายพันธุ์ของเชื้อ SARS-CoV-2 ที่ตรงตามนิยามของสายพันธุ์ที่น่าสนใจ (ตามนิยามด้านล่าง) และได้ผ่านการประเมินเปรียบเทียบ แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์กับข้อใดข้อหนึ่ง (หรือมากกว่านั้น) ในระดับที่มีนัยสำคัญทางสาธารณสุข ดังนี้

• มีความสามารถในการแพร่ระบาดเพิ่มขึ้น หรือมีการเปลี่ยนแปลงด้านระบาดวิทยาของโรคโควิด 19 หรือ
• มีความรุนแรงเพิ่มขึ้น หรือการเปลี่ยนแปลงทางคลิกนิกของโรค หรือ
• มาตรการทางสาธารณสุข และทางสังคม การตรวจวินิจฉัยที่เป็นไปได้ การจัดการด้านวัคซีนกระบวนการรักษา มีประสิทธิผลลดลง

สายพันธุ์ที่น่ากังวล (Variants of Concern หรือ VOC) ที่ได้รับการกำหนด ณ ปัจจุบัน

* รวมสายพันธุ์ย่อย BA.1, BA.2, BA.3, BA.4, BA.5 และสายพันธุ์ย่อยอื่นๆ ในตระกูล นอกจากนี้ ยังรวม BA.1/BA.2 และสายพันธุ์ลูกผสมที่แพร่กระจายอยู่ เช่น XE องค์การอนามัยโลกเน้นให้สายพันธุ์ย่อยต่างๆ ในตระกูลได้รับการติดตามแยกต่างหากโดยเจ้าหน้าที่สาธารณสุข และมีการศึกษาเปรียบเทียบคุณสมบัติความแตกต่างของไวรัสแต่ละสายพันธุ์ย่อย

ดูรายชื่อทั้งหมดของไวรัสในระบบ Pango Lineage ได้ที่ https://cov-lineages.org/lineage_list.html

° พบเฉพาะในซับเซ็ทของลำดับทางพันธุกรรม

การยกระดับการตอบโต้สายพันธุ์โอมิครอน (B.1.1.529) ข้อมูลทางวิชาการและการดำเนินการเร่งด่วนสำหรับประเทศสมาชิก

สายพันธุ์น่ากังวล (Variants of Concern หรือ VOC) ที่เคยแพร่กระจายอยู่ก่อนหน้านี้

*รวมสายพันธุ์ย่อยทั้งหมด

การดำเนินการขององค์การอนามัยโลกและประเทศสมาชิก

การดำเนินการเบื้องต้นขององค์การอนามัยโลกหากพบสายพันธุ์ที่อาจเป็นสายพันธ์ที่น่ากังวล

• ประเมินเปรียบเทียบคุณสมบัติของสายพันธุ์กลายพันธุ์และความเสี่ยงต่อสาธารณสุข โดยองค์การอนามัยโลกและคณะทำงานที่ปรึกษาทางวิชาการด้านวิวัฒนาการของไวรัส
• หากพิจารณาแล้วว่าจำเป็น ประสานงานด้านการสอบสวนทางห้องปฏิบัติการกับประเทศสมาชิก และเครือข่าย
• สื่อสารการกำหนดและข้อค้นพบใหม่กับประเทศสมาชิกและสาธารณชนผ่านกลไกที่มีอยู่
• ประเมินผลปฏิบัติขององค์การอนามัยโลกผ่านกลไกที่องค์การอนามัยโลกจัดทำไว้ และ ปรับข้อมูลให้ทันต่อเหตุการณ์หากจำเป็น
• จัดให้มีการแลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับการเพาะแยกเชื้อผ่านช่องทาง WHO Biohub ขององค์การอนามัยโลก

การดำเนินการของประเทศสมาชิกหากมีการพบสายพันธุ์ที่น่ากังวล

• ส่งรายงานข้อมูลการตรวจรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนมและข้อมูลอภิพันธุ์ที่เกี่ยวข้องไปยังฐานข้อมูล ที่สาธารณชนเข้าถึงได้ เช่น GISAID
• รายงานผู้ป่วยรายแรก/ กลุ่มก้อน ที่เกี่ยวข้องกับการติดเชื้อสายพันธุ์ที่น่ากังวลมายังองค์การอนามัยโลก ผ่านกลไกกฎอนามัยระหว่างประเทศ
• หากสามารถดำเนินการได้ และโดยความร่วมมือกับประชาคมนานาชาติ ให้ทำการสอบสวนภาคสนาม และประเมินทางห้องปฏิบัติการ เพื่อให้เข้าใจผลกระทบจากสายพันธุ์
  ที่น่ากังวลที่อาจมีต่อระบาดวิทยา ความรุนแรงของโรค ประสิทธิผลของมาตรการทางสาธารณสุข และทางสังคม การตรวจวินิจฉัย การตอบสนองของภูมิคุ้มกัน การลบล้างฤทธิ์ของไวรัสโดยแอนตี้บอดี้ หรือคุณสมบัติของอื่นๆที่เกี่ยวข้องของเชื้อไวรัส SARS-CoV-2
• แลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับการเพาะแยกเชื้อผ่านทาง WHO Biohub หรือโครงการอื่นๆ เกี่ยวกับข้อมูลไวรัส

สายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์น่ากังวลที่ต้องเผ้าติดตาม (VOC lineages under monitoring หรือ VOC-LUM)

สายพันธุ์น่ากังวลที่พบล่าสุดได้เข้ามาแทนที่สายพันธุ์อื่นๆ ของเชื้อ  SARS-CoV-2 ที่แพร่กระจายอยู่ร่วมกัน สายพันธุ์เดลตาคิดเป็นสัดส่วนถึงเกือบ 90% ของจำนวนตัวอย่างที่มีการตรวจรหัสพันธุกรรมและส่งข้อมูลไปยัง GISAID เมื่อเดือนตุลาคม ปีพ.ศ.2564 และปัจจุบันนี้ สายพันธุ์โอมิครอนเป็นสายพันธุ์หลักที่แพร่กระจายอยู่ทั่วโลก ซึ่งคิดเป็นมากกว่า 98% ของตัวอย่างไวรัสที่มีการตรวจรหัสทางพันธุกรรมในฐานข้อมูลของ GISAID นับตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ปีพ.ศ.2565 เนื่องจากการระบาดของสายพันธุ์น่ากังวลยังคงมีอยู่ต่อเนื่อง จึงนำไปสู่วิวัฒนาการการกลายพันธุ์ภายในสายพันธุ์เดียวกัน นับตั้งแต่องค์การอนามัยโลกได้กำหนดให้สายพันธุ์โอมิครอนเป็นสายพันธุ์น่ากังวลเมื่อวันที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ.2565 นั้น ไวรัสสายพันธุ์โอมิครอนได้มีวิวัฒนาการอย่างต่อเนื่อง นำไปสู่สายพันธุ์ย่อยหลากหลายกลุ่มในวงศ์ แต่ละสายพันธุ์ย่อยอาจมีความแตกต่าง หรือไม่มีความแตกต่างในส่วนของความเสี่ยงที่มีต่อสาธารณสุข แต่ทว่าสายพันธุ์ย่อยที่มีการแทนที่ในตำแหน่งสำคัญอาจต้องได้รับการติดตามสอบสวนเพิ่มเติมเพื่อประเมินว่า คุณสมบัติเปลี่ยนแปลงไปหรือไม่จากเกณฑ์ของสายพันธุ์น่ากังวลที่ได้แตกแขนงออกมา

ในสถานการณ์ที่มีการแพร่กระจายของสายพันธุ์โอมิครอนเป็นวงกว้างทั่วโลกและมีความหลากหลายมากขึ้นของสายพันธุ์ที่น่ากังวล ตามที่ได้คาดการณ์ไว้ องค์การอนามัยโลกจึงได้เพิ่มประเภทของสายพันธุ์เข้ามาอีกในระบบติดตามการกลายพันธุ์ของเชื้อไวรัส ภายใต้ชื่อ “สายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์ที่น่ากังวลที่ต้องเฝ้าติดตาม” (VOC lineages under monitoring หรือ VOC-LUM) เพื่อส่งสัญญานให้ภาคสาธารณสุขทั่วโลกเฝ้าระวัง ว่าสายพันธุ์ย่อยใดควรได้รับการจัดลำดับความสำคัญก่อนในการติดตาม วัตถุประสงค์หลักของการจัดประเภทนี้คือ การสอบสวนว่า สายพันธุ์ย่อยเหล่านี้ มีความเสี่ยงเพิ่มเติมต่อสาธารณสุชหรือไม่ เมื่อเทียบกับสายพันธุ์อื่นๆ ที่แพร่กระจายอยู่ หากสายพันธุ์ย่อยใดได้รับการพิสูจน์แล้วว่ามีคุณสมบัติแตกต่างจากสายพันธุ์ดั้งเดิม คณะ TAG-VE จะมีการประชุมกันและอาจมีการเสนอให้องค์การอนามัยโลกได้กำหนดชื่อใหม่แยกต่างหาก

นิยามที่ใช้ในขณะนี้

คือ สายพันธุ์ย่อยที่อยู่ในวงศ์เดียวกันกับสายพันธุ์ที่น่ากังวลซึ่งกำลังแพร่กระจายอยู่ ตามที่ได้มีการวิเคราะห์วิวัฒนาการของสายพันธุ์และ ส่งสัญญานว่า มีข้อได้เปรียบในความสามารถทางการแพร่กระจาย เมื่อเปรียบเทียบกับสายพันธุ์ย่อยอื่นๆ ในวงศ์เดียวกัน และ

มีการเปลี่ยนแปลงเพิ่มเติมของกรดอะมิโน ซึ่งเป็นที่ทราบชัดเจนหรือต้องสงสัยว่า ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงที่สังเกตได้ทางระบาดวิทยา และมีข้อได้เปรียบทางความแข็งแรงเมื่อเทียบกับสายพันธุ์กลายพันธุ์อื่นๆ ซึ่งแพร่กระจายอยู่

สายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์ที่น่ากังวลที่ต้องเฝ้าติดตาม (VOC lineages under monitoring หรือ VOC-LUM)

^{* VOC-LUM ทั้งหมด จะได้รับการติดตามภายใต้สายพันธุ์โอมิครอนจนกว่าจะมีหลักฐานเชิงประจักษ์เพียงพอว่าคุณสมบัติของไวรัสแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญจากสายพันธุ์น่ากังวลดั้งเดิมที่เป็นต้นกำเนิดของวงศ์ หากมีหลักฐานเชิงประจักษ์ปรากฎ องค์การอนามัยโลกจะตัดสินใจโดยผ่านการหารือร่วมกับคณะ TAG-VE ว่าสมควรจะมีการกำหนดชื่อใหม่แยกต่างหากสำหรับสายพันธุ์อุบัติใหม่หรือไม่}

^{# สายพันธุ์ย่อยเหล่านี้ มีกลุ่มการกลายพันธุ์ในโปรตีนหนามที่เหมือนกัน แต่มีความแตกต่างกันในตำแหน่งอื่นๆ ดังนี้ BA.4 ORF7b:11F, N:P151S; BA.5: M:D3N ทั้งสองมีการกลับกันที่ตำแหน่ง  nsp4: L438 และ ORF6:D61}

^{$ สายพันธุ์ย่อยเหล่านี้ มีกลุ่มการกลายพันธุ์ในโปรตีนหนามที่เหมือนกัน แต่มีความแตกต่างกันในตำแหน่งอื่นๆ ดังนี้ BA.2.9.1: ORF3a:H78Y, N: P67S, N S4121}

** ^{การกลายพันธุ์เพิ่มเติมในโปรตีนหนาม ORF1a:S2519P}

การดำเนินการเบื้องต้นขององค์การอนามัยโลกสำหรับกรณีสายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์ที่น่ากังวลที่ต้องเฝ้าติดตาม

• ทบทวนด้านระบาดวิทยาของสายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์ที่น่ากังวลที่ต้องเฝ้าติดตาม
• กำกับติดตามการแพร่กระจายของสายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์ที่น่ากังวลที่ต้องเฝ้าติดตามทั่วโลก
• หากพิจารณาว่าจำเป็น ประสานงานกับประเทศสมาชิกเพื่อให้มีการสอบสวนทางห้องปฏิบัติการเพิ่มเติม
• จัดให้มีการแลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับการเพาะแยกเชื้อผ่านช่องทาง WHO Biohub ขององค์การอนามัยโลก
• หารือกับคณะ TAG-VE เพื่อทบทวนคุณสมบัติของสายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์ที่น่ากังวลที่ต้องเฝ้าติดตาม โดยเปรียบเทียบกับสายพันธุ์ดั้งเดิมที่เป็นต้นกำเนิดของวงศ์ และกำหนดชื่อแยกต่างหาก ในกรณีที่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญ

การดำเนินการเบื้องต้นของประเทศสมาชิก

• แจ้งองค์การอนามัยโลกผ่านช่องทางการรายงานของสำนักงานประจำประเทศ หรือสำนักงานระดับภูมิภาค  พร้อมให้ข้อมูลสนับสนุน
• ส่งรายงานข้อมูลการตรวจรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนมและข้อมูลอภิพันธุ์ที่เกี่ยวข้องไปยังฐานข้อมูล ที่สาธารณชนเข้าถึงได้ เช่น GISAID
• ให้ทำการสอบสวนภาคสนาม เพื่อพัฒนาความเข้าใจผลกระทบจากสายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์น่ากังวล ที่อาจมีต่อระบาดวิทยา ความรุนแรงของโรค ประสิทธิผลของมาตรการทางสาธารณสุข และทางสังคม หรือคุณสมบัติของอื่นๆที่เกี่ยวข้องของเชื้อไวรัส
• ประเมินทางห้องปฏิบัติการตามขีดความสามารถที่มี หรือติดต่อองค์การอนามัยโลก เพื่อขอการสนับสนุนในการประเมินทางห้องปฏิบัติการ ว่าสายพันธุ์ย่อยของสายพันธุ์ที่น่ากังวลมีผลกระทบ ต่อคุณสมบัติของไวรัสอย่างไร
• แลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับการเพาะแยกเชื้อผ่านทาง WHO Biohub หรือโครงการอื่น ๆ เกี่ยวกับข้อมูลไวรัส

สายพันธุ์ที่น่าสนใจ Variants of interest (VOI)

นิยามของการดำเนินการ

คือ สายพันธุ์ของเชื้อ SARS-CoV-2 ที่

• มีการเปลี่ยนแปลงทางพันธุกรรมที่คาดการณ์ไว้ หรือเป็นที่ทราบกันดีว่าจะมีผลต่อคุณสมบัติของไวรัส เช่น ความสามารถในการแพร่กระจาย ความรุนแรงของโรค การหลบเลี่ยงภูมิ การวินิจฉัย ยารักษา และ
• ได้รับการระบุว่าก่อให้เกิดการแพร่ระบาดในชุมชน/กลุ่มก้อนของผู้ป่วยโรคโควิด 19 จำนวนมาก ในหลายประเทศโดยมีความชุกเพิ่มขึ้นควบคู่ไปกับการเพิ่มจำนวนของผู้ป่วยเมื่อเวลาผ่านไปหรือเกิดผลกระทบทางระบาดวิทยา ซึ่งแนะนำว่าคือความเสี่ยงที่อุบัติขึ้นต่อระบบสาธารณสุขโลก

ขณะนี้ ไม่มีสายพันธุ์น่าสนใจ (Variants of Interest หรือ VOI) ที่กำลังแพร่กระจายอยู่

สายพันธุ์ที่น่าสนใจ (Variants of Interest หรือ VOI) ที่เคยแพร่กระจายอยู่ก่อนหน้านี้

*รวมสายพันธุ์ย่อยทั้งหมด

ดูรายชื่อทั้งหมดของไวรัสในระบบ Pango Lineage ได้ที่ https://cov-lineages.org/lineage_list.html 

การดำเนินการขององค์การอนามัยโลกและประเทศสมาชิก

การดำเนินการของประเทศสมาชิกหากมีการพบสายพันธุ์ที่น่าจะเป็นสายพันธุ์ที่น่าสนใจ

• แจ้งองค์การอนามัยโลกผ่านช่องทางการรายงานของสำนักงานประจำประเทศ หรือสำนักงานระดับภูมิภาค  พร้อมให้ข้อมูลสนับสนุนเกี่ยวกับผู้ป่วยที่เกี่ยวข้องกับสายพันธุ์ที่น่าสนใจ (บุคคล สถานที่  เวลา คุณสมบัติทางคลินิก และคุณสมบัติอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง)
• ส่งรายงานข้อมูลการตรวจรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนมและข้อมูลอภิพันธุ์ที่เกี่ยวข้องไปยังฐานข้อมูล ที่สาธารณชนเข้าถึงได้ เช่น GISAID
• ให้ทำการสอบสวนภาคสนาม เพื่อพัฒนาความเข้าใจผลกระทบจากสายพันธุ์ที่น่าสนใจ ที่อาจมีต่อระบาดวิทยา ความรุนแรงของโรค ประสิทธิผลของมาตรการทางสาธารณสุข และทางสังคม หรือคุณสมบัติอื่นๆที่เกี่ยวข้องของเชื้อไวรัส SARS-CoV-2
• ประเมินทางห้องปฏิบัติการตามขีดความสามารถที่มี หรือติดต่อองค์การอนามัยโลก เพื่อขอการสนับสนุนในการประเมินทางห้องปฏิบัติการ ว่าสายพันธุ์ที่น่าสนใจมีผลกระทบ ต่อประเด็นที่เกี่ยวข้องอย่างไร
• แลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับการเพาะแยกเชื้อผ่านทาง WHO Biohub หรือโครงการอื่นๆ เกี่ยวกับข้อมูลไวรัส

การดำเนินการในเบื้องต้นขององค์การอนามัยโลกหากพบสายพันธุ์ที่น่าจะเป็นสายพันธุ์ที่น่าสนใจ

• ประเมินเปรียบเทียบคุณสมบัติของสายพันธุ์กลายพันธุ์และความเสี่ยงต่อสาธารณสุข โดยองค์การอนามัยโลก
• หากพิจารณาแล้วว่าจำเป็น ประสานงานด้านการสอบสวนทางห้องปฏิบัติการกับประเทศสมาชิก และเครือข่าย
• ทบทวนข้อมูลด้านระบาดวิทยาของสายพันธุ์ที่น่าสนใจในระดับโลก
• กำกับและติดตามการแพร่ระบาดของสายพันธุ์ที่น่าสนใจในระดับโลก
• จัดให้มีการแลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับการเพาะแยกเชื้อผ่านช่องทาง WHO Biohub

สายพันธุ์น่ากังวล/สายพันธุ์น่าสนใจซึ่งเคยแพร่กระจายอยู่ก่อนหน้านี้

สายพันธุ์น่ากังวล/สายพันธุ์น่าสนใจที่ได้แสดงให้เห็นว่า ไม่ได้ก่อให้เกิดความเสี่ยงเพิ่มขึ้นต่อสาธารณสุขในระดับโลกอีกต่อไป (เมื่อเทียบกับสายพันธุ์ของเชื้อ SARS-CoV-2 ซึ่งแพร่กระจายอยู่ในขณะนั้น) สามารถได้รับการกำหนดใหม่ให้เป็น “สายพันธุ์น่ากังวล/สายพันธุ์น่าสนใจซึ่งเคยแพร่กระจายอยู่ก่อนหน้านี้” โดยการประสานความร่วมมือกับคณะที่ปรึกษาทางวิชาการด้านวิวัฒนาการของไวรัสเพื่อพิจารณาเกณฑ์ต่างๆ เช่น การสังเกตอุบัติการณ์และความชุกของการตรวจพบสายพันธุ์จากตัวอย่างที่ตรวจในช่วงระยะเวลาหนึ่ง เมื่อเปรียบเทียบกับพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ ปัจจัยเสี่ยงอื่นๆ ที่มีอยู่หรือขาดหายไป และผลกระทบใดใดที่มีต่อมาตรการควบคุมต่างๆ ประเทศสมาชิกควรดำเนินการติดตามสายพันธุ์ต่างๆ รวมถึงสายพันธุ์น่ากังวล/สายพันธุ์น่าสนใจซึ่งเคยแพร่กระจายอยู่ก่อนหน้านี้ และให้ความสนใจแก่การเพิ่มขึ้นของผู้ติดเชื้อที่สังเกตได้ว่าเชื่อมโยงกับสายพันธุ์เหล่านี้ การกำหนดใหม่ จากสายพันธุ์น่ากังวล/สายพันธุ์น่าสนใจเป็น

“สายพันธุ์น่ากังวล/สายพันธุ์น่าสนใจซึ่งเคยแพร่กระจายอยู่ก่อนหน้านี้” สะท้อนการลดลงอย่างเห็นได้ชัดของไวรัสที่เคยแพร่กระจายอยู่ แต่ไม่ได้หมายความว่าในอนาคตจะไม่มีการเพิ่มขึ้นของสายพันธุ์นี้

กลุ่มการเปลี่ยนแปลงที่กำหนดสายพันธุ์น่ากังวลและสายพันธุ์น่าสนใจ

สำหรับแต่ละสายพันธุ์ โปรไฟล์ของการเปลี่ยนแปลงในกรดอะมิโนเมื่อเทียบกับไวรัสสายพันธุ์ดั้งเดิม (GISAID Accession ID:EPI_ISL_402124 ได้ถูกสร้างขึ้นจาก 1,000 จีโนมแรกที่มีในระบบ GISAID (จีโนมที่มีน้อยกว่า 29,000 นิวคลีโอไทด์ และ >5% Ns ไม่ได้ถูกรวมอยู่ด้วย) การเปลี่ยนแปลงของกรดอะมิโนที่มีอยู่ใน > 85% ของตัวอย่างที่ถูกนำมาวิเคราะห์ได้ถูกแสดงไว้ สิ่งสำคัญที่ควรคำนึงถึงคือ  การเปลี่ยนแปลงของกรดอะมิโนอาจมีอยู่ในส่วนอื่นของจีโนม SARS-CoV-2  ด้วย และไม่ใช่ทุกการเปลี่ยนแปลงของกรดอะมิโนในโปรตีนหนามมีความเกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงที่อาจมีผลต่อคุณสมบัติของสายพันธุ์กลายพันธุ์

โปรไฟล์ของการเปลี่ยนแปลงในกรดอะมิโนของโปรตีนหนามในสายพันธุ์น่ากังวลและสายพันธุ์น่าสนใจ

โปรไฟล์ของการเปลี่ยนแปลงในกรดอะมิโนและโปรตีนอื่นในสายพันธุ์น่ากังวลและสายพันธุ์น่าสนใจ

สายพันธุ์ที่ต้องเฝ้าติดตาม
(Variant Under Monitoring หรือ VUM)

ขณะนี้ไม่มีสายพันธุ์ที่ต้องเฝ้าติดตาม

การดำเนินการของประเทศสมาชิก

• ยกระดับความพยายามในการเสนอภาพรวมที่แสดงให้เห็นถึงสายพันธุ์ต่างๆ ที่แพร่อยู่ในประเทศ ส่งรายงานข้อมูลการตรวจรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนมและข้อมูลอภิพันธุ์ที่เกี่ยวข้องไปยังฐานข้อมูล ที่สาธารณชนเข้าถึงได้ เช่น GISAID
• ให้ทำการสอบสวนภาคสนาม  เพื่อพัฒนาความเข้าใจคุณสมบัติของสายพันธุ์ที่ต้องเฝ้าติดตามและผลต่อระบาดวิทยาของโรคโควิด 19 (การติดต่อ การลบล้างฤทธิ์ของไวรัส ความรุนแรงของโรค และอื่นๆ)
• ประเมินทางห้องปฏิบัติการเพื่อให้เข้าใจลักษณะที่เกี่ยวข้องทางกายภาพของสายพันธุ์ที่ต้องเฝ้าติดตาม
• ติดตามการแพร่ของสายพันธุ์ที่ต้องเฝ้าติดตามและปฏิสัมพันธ์กับสายพันธุ์อื่นๆ ที่แพร่อยู่เพื่อศึกษาความเป็นไปได้ของการแซงหน้าหรือมาแทนที่สายพันธุ์ที่น่ากังวล/น่าสนใจที่เป็นสายพันธุ์หลักอยู่ในขณะนั้น
• แลกเปลี่ยนข้อมูลเกี่ยวกับการเพาะแยกเชื้อผ่านทาง WHO Biohub หรือโครงการอื่นๆ เกี่ยวกับข้อมูลไวรัส

การดำเนินการขององค์การอนามัยโลก

• ประเมินเปรียบเทียบคุณสมบัติของสายพันธุ์กลายพันธุ์และความเสี่ยงต่อสาธารณสุข โดยองค์การอนามัยโลก
• กำกับและติดตามการแพร่ระบาดของสายพันธุ์ที่ต้องเฝ้าติดตาม
  
  

สายพันธุ์ที่เคยเฝ้าติดตาม (Formerly monitored variants หรือ FMV)

คือ สายพันธุ์ที่เคยได้รับการกำหนดให้เป็นสายพันธุ์น่ากังวล/สายพันธุ์น่าสนใจ/สายพันธุ์ที่ต้องเฝ้าติดตาม     และได้รับการจัดประเภทใหม่ตามเกณฑ์อย่างน้อยข้อใดข้อหนึ่ง ดังต่อไปนี้

1) สายพันธุ์ไม่ได้แพร่กระจายในระดับที่มีนัยสำคัญต่อสาธารณสุขระดับโลกอีกต่อไป

2) สายพันธุ์แพร่กระจายอยู่เป็นเวลานาน แต่ไม่มีผลกระทบต่อสถานการณ์ทางระบาดวิทยาโดยรวม หรือ

3) หลักฐานทางวิทยาศาสตร์บ่งชี้ว่า สายพันธุ์ไม่ได้มีความเกี่ยวข้องกับคุณสมบัติใดที่น่ากังวล

สายพันธุ์ที่เคยเฝ้าติดตาม

*รวมถึงสายพันธุ์ย่อยในตระกูลทั้งหมด ดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ cov-lineages.org และเว็บไซต์ Pango network

ฉบับภาษาไทยแปลโดย องค์การอนามัยโลก ประจำประเทศไทย

ตรวจทาน แก้ไข และ บัญญัติศัพท์โดย สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข, สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์สาธารณสุข กรมวิทยศาสตร์การแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข และ องค์การอนามัยโลก ประจำประเทศไทย

ภาษาอังกฤษต้นฉบับ ณ วันที่ 25 พฤษภาคม 2565: https://www.who.int/en/activities/tracking-SARS-CoV-2-variants/