Huduma ya Afya ya Kimsingi

Hali kamili

• Huduma ya afya ya kimsingi inaweza kushughulikia mahitaji mengi ya afya ya mtu katika maisha yake yote ambayo ni pamoja na kuzuia, kutibu, matibabu ya kurekebisha na kutunza.
• Angaa nusu ya watu bilioni 7.3 ulimwenguni bado hawapati huduma kamili na muhimu za afya.
• Kwa nchi 30 ambazo maelezo yake yanapatikana, ni nane pekee ambazo hutumia angalau Dola za Amerika 40 kwa kila mtu kwa huduma ya kimsingi ya afya kwa mwaka.
• Wafanyakazi waliohitimu kwa majukumu yao ni muhimu katika utoaji wa huduma ya afya ya kimsingi, ingawa ulimwengu una upungufu wa wahudumu milioni 18.

Huduma ya afya ya kimsingi ni nini?

Huduma ya afya ya kimsingi ni utaratibu unaoangazia afya na uzima wa jamii, huduma hizo zikijikita kwenye mahitaji na matakwa ya watu binafsi, familia na jamii. Hushughulikia masuala mapana yanayoelekeza afya na huangazia hali kamili na yenye mfanano kuhusu afya na uzima wa kimwili, akili na kijamii.

Hutoa huduma zote za afya kwa mtu katika maisha yake yote, sio tu kwa maradhi fulani. Huduma ya afya ya kimsingi huhakikisha watu wanapokea huduma kamili -kuanzia mahimizo na kuzuia hadi matibabu, urekebishaji na utunzaji –zikikaribia sana mazingira ya watu ya kila siku.

Huduma ya afya ya kimsingi imejikita katika kujitolea kudumisha haki na usawa wa kijamii na kutambuliwa kama haki muhimu ya kufikia kiwango cha juu zaidi cha vigezo vya afya, kama inayoelezwa katika Kifungu cha 25 cha Azimio la Kimataifa la Haki za Binadamu: “Kila mtu ana haki ya kufikia kiwango cha maisha yenye afya na uzima wake na wa familia yake, ambayo ni pamoja na chakula, mavazi, nyumba na matibabu na huduma zinazohitajika za kijamii[…]”.

Wazo la huduma ya afya ya kimsingi limeangaliwa upya mara kadhaa na kufafanuliwa upya. Katika baadhi ya miktadha, limerejelewa kama utoaji wa huduma za ambulansi ama ngazi ya kwanza ya huduma za afya anazopokea mtu. Katika miktadha mingine, huduma ya afya ya kimsingi, imeeleweka kama kundi la hatua muhimu za usaidizi wa kiafya kwa watu wa mapato ya chini (inatambuliwa pia kama huduma banifu za afya). Wengine wameielewa huduma ya afya ya kimsingi kama sehemu muhimu ya ukuaji wa binadamu, ikiangazia masuala ya kiuchumi, kijamii na kisiasa.

WHO imebuni fasili linganifu inayoegemea masuala matatu:

• kutimiza mahitaji ya watu ya kiafya kupitia njia pana ya kuhimiza, kulinda, kuzuia, kutibu, kurekebisha na kutunza katika kipindi chote cha maisha, kwa kuzipa umuhimu huduma kuu za afya zinazolenga watu binafsi na familia kupitia kwa matibabu ya kimsingi, na watu kupitia kwa hafla za afya ya umma kama masuala makuu ya huduma jumuishi za afya;
• Kushughulikia kwa mpangilio masuala mapana yanayoelekeza afya (yakijumuisha ya kijamii, kiuchumi, mazingira, pamoja na desturi na tabia za watu ) kupitia sera thibitifu na fafanuzi ya umma, pamoja na hatua zilizochukuliwa katika sekta zote; na
• Kuhamasisha watu binafsi, familia na jamii kuimarisha afya yao, kama watetezi wa sera zinazohimiza na kulinda afya na uzima, kama washirika wenza wa kuendeleza afya na huduma za afya za kijamii, na ili waweze kujitunza kibinafsi na kuwatunza wengine.

Kwa nini huduma ya afya ya kimsingi ina umuhimu?

Kufanya upya huduma ya afya ya kimsingi na kuifanya nguzo ya juhudi za kuimarisha afya na hali njema ni muhimu kwa sababu tatu:

• Huduma ya afya ya kimsingi iko katika nafasi nzuri ya kukabiliana na mabadiliko ya kasi ya kiuchumi, kiteknolojia, takwimu za watu, yote ambayo yanaathiri afya na uzima. Tathmini ya hivi punde ilipata kuwa takriban nusu ya mafanikio katika kupunguza vifo vya watoto kuanzia 1990 hadi 2010, yalitokana na sababu zilizopo nje ya sekta ya afya (kama vile maji na usafi, elimu, ukuaji wa uchumi). Mbinu ya huduma ya afya ya kimsingi inavutia wadau wengi katika kuzichunguza na kubadilisha sera ili kushughulikia hali zinazoelekeza afya na uzima wa kijamii, kiuchumi, kimazingira na kibiashara. Kuwachukulia watu na jamii kama wahusika wakuu katika ukuzaji wa afya yao na uzima wao wenyewe, ni muhimu ili kuweza kuelewa na kukabiliana na uchangamani wa ulimwengu wetu unaobadilikabadilika.
• Huduma ya afya ya kimsingi imethibitishwa kuwa njia faafu na madhubuti ya kushughulikia sababu kuu na hatari za hali mbaya ya afya na uzima wa kesho. Pia imeonekana kuwa uwekezaji wenye thamani, kwa kuwa kuna ushahidi kuwa huduma bora ya afya ya kimsingi hupunguza gharama ya jumla ya matibabu na kuimarisha ufaafu kwa kupunguza wanaolazwa hospitalini. Katika kushughulikia uchangamani wa mahitaji ya afya kunahitaji mtazamo wa pamoja wa sekta husika ambao unashirikisha sera za afya zinazohimiza upigiaji debe afya njema na uzuiaji, suluhisho ambazo zinajali jamii, na huduma za afya ambazo zinaegemezwa kwa watu. Huduma ya afya ya kimsingi pia inajumuisha masuala muhimu kama kuimarisha usalama wa afya na kuzuia hali zinazotishia afya kama vile mikurupuko ya na kushupaa kwa viini vya magonjwa visisikie dawa, hii ni kupitia kwa hatua kama vile kuhusisha jamii na kutoa elimu kwao, mbinu mwafaka ya jinsi ya kutumia dawa, na majukumu mengine muhimu ya afya ya umma, ambayo ni pamoja na ufuatiliaji. Kuimarisha mifumo katika jamii na vituo vya afya nyanjani, husaidia kujenga ustahimilifu, ambao ni muhimu katika kustahimili mapigo katika mifumo ya afya.
• Huduma thabiti ya afya ya kimsingi ni muhimu katika kufaulisha malengo ya kiafya yanayohusiana na Malengo ya Ustawi Endelevu (SDGs) na mpango wa afya kwa wote. Itachangia katika kutimiza malengo mengine, si tu malengo ya afya ya SDG3, yakiwemo yanayohusu umaskini, njaa, elimu, usawa wa kijinsia, maji safi na usafi, kazi na ukuaji wa uchumi, kupunguza ukosefu wa usawa na hali ya anga.

Juhudi zinazofanywa na WHO

WHO inatambua wajibu muhimu wa huduma ya afya ya kimsingi katika kufaulisha afya na uzima kwa wote, katika umri wowote. WHO hufanya kazi na mataifa ili:

• Kubaini vitengo muhimu katika kuimarisha afya na mbinu maalum kimkutadha zinazotumia utaalamu wa kiufundi kote katika WHO.
• Husaidia mataifa kuunda sera jumuishi, katika uongozi wa nchi na mifumo ya afya kwa kuegemea huduma ya afya ya kimsingi ambayo huhimiza usawa wa kiafya na husaidia kufikia Malengo ya Ustawi Endelevu na mpango wa afya kwa wote.
• Hushughulikia ukosefu mpana wa usawa na vielekezi vikuu vya kijamii kuhusu afya kupitia hatua ya sekta tofauti kushirikiana.